گلبن
لغت‌نامه دهخدا
گلبن . [ گ ُ ب ُ ] (اِ مرکب ) (از: گل + بن ) کردی گول بون (گل سرخ ). (از حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). درخت گل سرخ . (غیاث ) (آنندراج ) :
اگر گل کارد او صد برگ ابازیتون ز بخت او
بر آن زیتون و آن گلبن به حاصل خنجک و خار است .
چنانچون خو که درپیچد به گلبن
بپیچم من بر آن سیمین صنوبر.
برفتند هر دو برابر ز مرو
خرامان چو در زیر گلبن تذرو.
بیاراست [ فریدون ] گیتی بسان بهشت
بجای گیا سرو گلبن بکشت .
نامزد زائران کنی گه کشتن
گر بمثل گلبنی به باغ بکاری .
کنون گر گلبنی را پنج وشش گل در شمار آید
چنان دانی که هر کس را همی زو بوی یار آید.
ز گلبنان شکفته چنان نماید باغ
که میر پرّه زدستی به دشت بهر شکار .
بوستان گویی بتخانه ٔ فَرخار شده ست
مرغکان چون شَمَن و گلبنکان چون وثنا.
چو چنبرهای یاقوتین وز باد گلبنها
جهنده بلبل و صلصل چو بازیگر به چنبرها.
بوستان بانا امروز به بستان شده ای
زیر آن گلبن چون سبز عماری شده ای .
تو گفتی بستر دیباش هموار
بزیرش همچو گلبن بود پرخار.
به هر گوشه بد گلبنی خاسته
هوا را به گلبن بیاراسته .
نهانی مگر گلبنی را ازیرا
گهی تر و خوش گل گهی خشک خاری .
گلبن چو برج جوزا گشته ست وگل بر او
بشکفت جای جای سماک و عوا شده ست .
نگویم که طاووس نر است گلبن
که گلبن همی زین سخن عار دارد.
باغ اگر بر چرخ بودی لاله بودی مشتریش
چرخ اگر در باغ بودی گلبنش جوزاستی .
از صد گلت یکی نشکفته ست پیش تو
اکنون هنوز گلبن بخت تو نوبر است .
هر خار که گلبن طمعداشت
در چشم نمک فشان شکستم .
فاخته گفت : از سخن نایب خاقانیم
گلبن کآن دید کرد مدح شهش امتحان .
چند نالم که گلبن انصاف
زین مغیلان باستان برخاست .
در چمن و باغ چو گلبن شکفت
بلبل با باز درآمد بگفت .
چو گلبن هرچه بگذاری بخندد
چو خوردی گر شکر باشد بگندد.
میوه ٔ دل نیشکر خدشان
گلبن جان نارون قدشان .
بر امید گل وصلش شب و روز
همچو گلبن ستم خار کشی .
چو از گلبنی دیده باشی خوشی
روا باشد ار بار خارش کشی .
دمی نرگس از خواب مستی بشوی
چو گلبن بخند و چو بلبل بگوی .
بیا که بلبل مطبوع خاطر حافظ
به بوی گلبن وصل تو می سراید باز.
ای گلبن جوان بَرِ دولت بخور که من
در سایه ٔ تو بلبل باغ جهان شدم .
گلبن غنچه ٔ وصلم ز نسیمش بشکفت
مرغ خوشخوان ، طرب از برگ گل سوری کرد.
|| پای درخت و بیخ درخت گل را نیز گویند. (برهان ).
اگر گل کارد او صد برگ ابازیتون ز بخت او
بر آن زیتون و آن گلبن به حاصل خنجک و خار است .
چنانچون خو که درپیچد به گلبن
بپیچم من بر آن سیمین صنوبر.
برفتند هر دو برابر ز مرو
خرامان چو در زیر گلبن تذرو.
بیاراست [ فریدون ] گیتی بسان بهشت
بجای گیا سرو گلبن بکشت .
نامزد زائران کنی گه کشتن
گر بمثل گلبنی به باغ بکاری .
کنون گر گلبنی را پنج وشش گل در شمار آید
چنان دانی که هر کس را همی زو بوی یار آید.
ز گلبنان شکفته چنان نماید باغ
که میر پرّه زدستی به دشت بهر شکار .
بوستان گویی بتخانه ٔ فَرخار شده ست
مرغکان چون شَمَن و گلبنکان چون وثنا.
چو چنبرهای یاقوتین وز باد گلبنها
جهنده بلبل و صلصل چو بازیگر به چنبرها.
بوستان بانا امروز به بستان شده ای
زیر آن گلبن چون سبز عماری شده ای .
تو گفتی بستر دیباش هموار
بزیرش همچو گلبن بود پرخار.
به هر گوشه بد گلبنی خاسته
هوا را به گلبن بیاراسته .
نهانی مگر گلبنی را ازیرا
گهی تر و خوش گل گهی خشک خاری .
گلبن چو برج جوزا گشته ست وگل بر او
بشکفت جای جای سماک و عوا شده ست .
نگویم که طاووس نر است گلبن
که گلبن همی زین سخن عار دارد.
باغ اگر بر چرخ بودی لاله بودی مشتریش
چرخ اگر در باغ بودی گلبنش جوزاستی .
از صد گلت یکی نشکفته ست پیش تو
اکنون هنوز گلبن بخت تو نوبر است .
هر خار که گلبن طمعداشت
در چشم نمک فشان شکستم .
فاخته گفت : از سخن نایب خاقانیم
گلبن کآن دید کرد مدح شهش امتحان .
چند نالم که گلبن انصاف
زین مغیلان باستان برخاست .
در چمن و باغ چو گلبن شکفت
بلبل با باز درآمد بگفت .
چو گلبن هرچه بگذاری بخندد
چو خوردی گر شکر باشد بگندد.
میوه ٔ دل نیشکر خدشان
گلبن جان نارون قدشان .
بر امید گل وصلش شب و روز
همچو گلبن ستم خار کشی .
چو از گلبنی دیده باشی خوشی
روا باشد ار بار خارش کشی .
دمی نرگس از خواب مستی بشوی
چو گلبن بخند و چو بلبل بگوی .
بیا که بلبل مطبوع خاطر حافظ
به بوی گلبن وصل تو می سراید باز.
ای گلبن جوان بَرِ دولت بخور که من
در سایه ٔ تو بلبل باغ جهان شدم .
گلبن غنچه ٔ وصلم ز نسیمش بشکفت
مرغ خوشخوان ، طرب از برگ گل سوری کرد.
|| پای درخت و بیخ درخت گل را نیز گویند. (برهان ).