کپی
لغت‌نامه دهخدا
کپی . [ ک َ / ک َپ ْ پی ] (اِ) میمون . بوزینه . اَبوزَنَه . بوزنه . حَمْدونه . (یادداشت مؤلف ). قرد. (ترجمان القرآن ). میمون را گویند عموماً و میمون سیاه راخصوصاً و به زبان علمی هند نیز میمون را کپی می گویند و آن جانوری است شبیه به آدمی . (برهان ). میمون و بوزنه را گویند و کب بمعنی دهان است چون بوزنه نخود وامثال آن را در درون دهن نگاه می دارد به پارسی این نام یافته . (آنندراج ). میمون را گویند و به زبان علمی اهل هند نیز میمون را کپی گویند. (فرهنگ جهانگیری ). هجرس . قِشَّة. خَنزَوان . (منتهی الارب ) :
شب زمستان بود کپی سرد یافت
کرمکی شب تاب ناگاهی بتافت
کپیان آتش همی پنداشتند
پشته ٔ هیزم بدو برداشتند.
چون به در حصار رسید (پیغمبر صلوات اﷲ علیه ) جهودان در ببستند فرمود که ای کپیان و خوکان چگونه است حکم خدای عز و جل . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
شیری که پیل بشکند، از بیم تیغ تو
اندر ولایت تو چو کپی رود، ستان .
ز کپی در جهان ناپارساتر
ز سگ رسواتر و زو بی بهاتر.
همه مردمش را فزون از شمار
از آن کپیان برده و پیشکار.
بر هر دو بیشه یکی برزکوه
بر آن کوه کپی فراوان گروه .
صورت طمع کآفت بشرست
کپی سگ دم است و گربه سرست .
کپی و کپوک صفت خرسرست
مسخ چو کپی و چو کپوک غر.
کپی همه آن کند که مردم
پیداست در آب تیره انجم .
ز نااهلان همان بینی در آن بند
که دید آن ساده مرغ از کپیی چند.
گفت شوهر کیست آن ای روسپی
که به بالای تو آمد ای کپی .
چون نباشی راست می دان که چپی
هست پیدا نعره ٔ شیر از کپی .
ایشان را از صورت آدمی بگردانید و به هیئت خوک و کپی کرد. (ترجمه ٔ اعثم کوفی ص 114). در آن وادی نگاه کردم ، همه وادی پر از قرده و خنازیر بود یعنی پر از کپی و خوک ، ترسیدم از آن حال . (تفسیر ابوالفتوح ). || میمون سیاه . (فرهنگ فارسی معین ) (ناظم الاطباء).
- شیر کپی ؛ این ترکیب بر ددی اطلاق شده است که در زمان خسروپرویز به کوهی در ترکستان پدید آمده بود و سرانجام بدست بهرام چوبینه کشته شد و داستان وی در شاهنامه آمده است . (ج 9 چ بروخیم صص 2805 - 2811) :
ورا شیر کپی همی خواندند
ز رنجش همه بوم درماندند.
شب زمستان بود کپی سرد یافت
کرمکی شب تاب ناگاهی بتافت
کپیان آتش همی پنداشتند
پشته ٔ هیزم بدو برداشتند.
چون به در حصار رسید (پیغمبر صلوات اﷲ علیه ) جهودان در ببستند فرمود که ای کپیان و خوکان چگونه است حکم خدای عز و جل . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
شیری که پیل بشکند، از بیم تیغ تو
اندر ولایت تو چو کپی رود، ستان .
ز کپی در جهان ناپارساتر
ز سگ رسواتر و زو بی بهاتر.
همه مردمش را فزون از شمار
از آن کپیان برده و پیشکار.
بر هر دو بیشه یکی برزکوه
بر آن کوه کپی فراوان گروه .
صورت طمع کآفت بشرست
کپی سگ دم است و گربه سرست .
کپی و کپوک صفت خرسرست
مسخ چو کپی و چو کپوک غر.
کپی همه آن کند که مردم
پیداست در آب تیره انجم .
ز نااهلان همان بینی در آن بند
که دید آن ساده مرغ از کپیی چند.
گفت شوهر کیست آن ای روسپی
که به بالای تو آمد ای کپی .
چون نباشی راست می دان که چپی
هست پیدا نعره ٔ شیر از کپی .
ایشان را از صورت آدمی بگردانید و به هیئت خوک و کپی کرد. (ترجمه ٔ اعثم کوفی ص 114). در آن وادی نگاه کردم ، همه وادی پر از قرده و خنازیر بود یعنی پر از کپی و خوک ، ترسیدم از آن حال . (تفسیر ابوالفتوح ). || میمون سیاه . (فرهنگ فارسی معین ) (ناظم الاطباء).
- شیر کپی ؛ این ترکیب بر ددی اطلاق شده است که در زمان خسروپرویز به کوهی در ترکستان پدید آمده بود و سرانجام بدست بهرام چوبینه کشته شد و داستان وی در شاهنامه آمده است . (ج 9 چ بروخیم صص 2805 - 2811) :
ورا شیر کپی همی خواندند
ز رنجش همه بوم درماندند.