کله
لغت‌نامه دهخدا
کله . [ ک ِل ْ ل َ / ل ِ] (ع اِ) مأخوذ از کلة عربی . خیمه ای که از پارچه ٔ تنک و رقیق مثال کتان و امثال آن به جهت دفع و منع مگس و پشه بسازند. و به پشه خانه معروف است . (آنندراج ). خیمه ای از پارچه ٔ تنک و لطیف که همچون خانه دوزند.پشه بند. پشه خانه . (فرهنگ فارسی معین ). || به عربی پرده ٔ تنک . (آنندراج ). در عربی به معنی پرده باشد. (برهان ). پرده . (ناظم الاطباء). || سقف خانه و هر چیز که به منزله ٔ سقف باشد. (برهان ) (ناظم الاطباء). || هر پرده ای که همچون خانه دوزند. (رشیدی ). پرده ای را نیز گویند که همچو خانه دوخته باشند و عروس را در میان آن آرایش کنند. (برهان ) (ناظم الاطباء). حجله ٔ عروس . (فرهنگ فارسی معین ).سرشکوان . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
همه باغ کله است اندرکشیده
به هر کله ای پرنیانی معصفر.
برابر سربت کله ای فرو هشتند
نگارکار به یاقوت و بافته به درر.
تا گل در کله چون عروس نهان شد
ابر مشاطه شده ست و باد دلاله .
درخت ترنج از بر و برگ رنگین
حکایت کند کله ٔ قیصری را.
به در و گوهر آراسته پدید آید
چو نوعروسی در کله از میان حجاب .
زیور آسمان چو بگشایند
کله های هوا بیارایند.
گردبرگرد خرگاه طواف کردن و با سرپوشیدگان درگاه در کله مصاف دادن کار لنگان و لوکان و بی فرهنگان است . (مقامات حمیدی ).
نثار باغ را گردون به دامن در همی پیچد
گل اندر کله ٔ زُمْرُد ز حجله رخ همی پوشد.
- کله ٔ خضرا ؛ کنایه از آسمان . (برهان ) (آنندراج ) (فرهنگ فارسی معین ). آسمان . (ناظم الاطباء). کله ٔ کبود. و رجوع به همین مدخل شود.
- کله ٔ دخانی ؛ بمعنی کله ٔ خضراست که آسمان باشد. (برهان ). کنایه از آسمان . (فرهنگ فارسی معین ). آسمان . (ناظم الاطباء).
- || ابر سیاه . (برهان ) (ناظم الاطباء). کنایه از ابر سیاه . (فرهنگ فارسی معین ).
- || شب تاریک را هم می گویند. (برهان ) (ناظم الاطباء). کنایه از شب تاریک است . (فرهنگ فارسی معین ).
- کله ٔ زده ؛ تخت و اورنگ با متکا و سایبان را گویند. (برهان ) (آنندراج ). کنایه از اورنگ با متکا و سایبان . (فرهنگ فارسی معین ).
- کله ٔ ظلمانی ؛ پشه بند تاریک و تیره . (فرهنگ فارسی معین ).
- || کنایه از آسمان در شب تار. (فرهنگ فارسی معین ) : چون صبح جهان افروز مشاطه وارکله ٔ ظلمانی را از پیش برداشت و جمال روز روشن را بر اهل عالم جلوه کرد. (کلیله و دمنه چ مینوی ص 78).
- کله ٔ غبرا ؛ کنایه از کره ٔ زمین . کره ٔ خاکی . (فرهنگ فارسی معین ) :
که برافراخت قبه ٔ خضرا؟
که در او ساخت کله ٔ غبرا؟
- کله ٔ کبود ؛ کنایه از آسمان است . کله ٔ خضرا :
شعاع خورشید از کله ٔ کبود بتافت
چو نور روی نگار من انتشار گرفت .
و رجوع به ترکیب کله ٔ خضرا شود.
- کله ٔ نیلوفری ؛ کنایه از آسمان است . (برهان ) (فرهنگ فارسی معین ). آسمان . (ناظم الاطباء).
|| اطاقکی چوبین که آن را تزئین کنند و در ایام جشن یا سوگواری (مانند عاشورا) بکار برند. (فرهنگ فارسی معین ).
همه باغ کله است اندرکشیده
به هر کله ای پرنیانی معصفر.
برابر سربت کله ای فرو هشتند
نگارکار به یاقوت و بافته به درر.
تا گل در کله چون عروس نهان شد
ابر مشاطه شده ست و باد دلاله .
درخت ترنج از بر و برگ رنگین
حکایت کند کله ٔ قیصری را.
به در و گوهر آراسته پدید آید
چو نوعروسی در کله از میان حجاب .
زیور آسمان چو بگشایند
کله های هوا بیارایند.
گردبرگرد خرگاه طواف کردن و با سرپوشیدگان درگاه در کله مصاف دادن کار لنگان و لوکان و بی فرهنگان است . (مقامات حمیدی ).
نثار باغ را گردون به دامن در همی پیچد
گل اندر کله ٔ زُمْرُد ز حجله رخ همی پوشد.
- کله ٔ خضرا ؛ کنایه از آسمان . (برهان ) (آنندراج ) (فرهنگ فارسی معین ). آسمان . (ناظم الاطباء). کله ٔ کبود. و رجوع به همین مدخل شود.
- کله ٔ دخانی ؛ بمعنی کله ٔ خضراست که آسمان باشد. (برهان ). کنایه از آسمان . (فرهنگ فارسی معین ). آسمان . (ناظم الاطباء).
- || ابر سیاه . (برهان ) (ناظم الاطباء). کنایه از ابر سیاه . (فرهنگ فارسی معین ).
- || شب تاریک را هم می گویند. (برهان ) (ناظم الاطباء). کنایه از شب تاریک است . (فرهنگ فارسی معین ).
- کله ٔ زده ؛ تخت و اورنگ با متکا و سایبان را گویند. (برهان ) (آنندراج ). کنایه از اورنگ با متکا و سایبان . (فرهنگ فارسی معین ).
- کله ٔ ظلمانی ؛ پشه بند تاریک و تیره . (فرهنگ فارسی معین ).
- || کنایه از آسمان در شب تار. (فرهنگ فارسی معین ) : چون صبح جهان افروز مشاطه وارکله ٔ ظلمانی را از پیش برداشت و جمال روز روشن را بر اهل عالم جلوه کرد. (کلیله و دمنه چ مینوی ص 78).
- کله ٔ غبرا ؛ کنایه از کره ٔ زمین . کره ٔ خاکی . (فرهنگ فارسی معین ) :
که برافراخت قبه ٔ خضرا؟
که در او ساخت کله ٔ غبرا؟
- کله ٔ کبود ؛ کنایه از آسمان است . کله ٔ خضرا :
شعاع خورشید از کله ٔ کبود بتافت
چو نور روی نگار من انتشار گرفت .
و رجوع به ترکیب کله ٔ خضرا شود.
- کله ٔ نیلوفری ؛ کنایه از آسمان است . (برهان ) (فرهنگ فارسی معین ). آسمان . (ناظم الاطباء).
|| اطاقکی چوبین که آن را تزئین کنند و در ایام جشن یا سوگواری (مانند عاشورا) بکار برند. (فرهنگ فارسی معین ).