پیلتن
لغت‌نامه دهخدا
پیلتن . [ ت َ ] (ص مرکب ) دارای اندامی چون پیل . که تنی چون فیل دارد از گرانی جثه . تهمتن .(شرفنامه ). عظیم الجثه . بزرگ جثه چون فیل . که تنی چون فیل زورمند دارد. چون فیل قوی و بزرگ :
به ایران پس از رستم پیلتن
سرافراز لشکر منم ز انجمن .
بجز پیلتن رستم شیرمرد
ندارم بگیتی کسی هم نبرد.
بدانست کآن پیلتن رستم است
سرافراز و از تخمه ٔ نیرم است .
که آمد به کین رستم پیلتن
بزرگان ایران شده انجمن .
چو آگاه گشتند ایرانیان
که آن پیلتن را سرآمد زمان .
توپور گو پیلتن رستمی
ز دستان سامی و از نیرمی .
چو صباح فرزانه شاه یمن
دگر شیردل ایرج پیلتن .
سپهدار گرسیوز پیلتن
جهانجوی سالار آن انجمن .
بزد خنجری بر میان برش
به دو نیمه شد پیلتن پیکرش .
نگه کردبیژن بدان پیلتن
فکنده چو سرو سهی بر چمن .
ببینی کزین یک تن پیلتن
چه آید بدان نامدار انجمن .
به نی بر یکی پیلتن خفته دید
بر او یکی اسب آشفته دید.
یکی پیلتن دیدم و شیرچنگ
نه هوش و نه دانش ، نه رای و نه هنگ .
یل پیلتن رستم سرفراز
سوی جای خود در زمان رفت باز.
منوچهر با قارن پیلتن
برون آمد از بیشه ٔ نارون .
سیاوخش با رستم پیلتن
برفتند دور از بر انجمن .
سپه کش چو رستم گو پیلتن
به یک دست خنجر به دیگر کفن .
که این شیر باز و گو پیلتن
چه مرد است و شاه کدام انجمن .
بر تخت او رستم پیلتن
همان زال و گودرز و آن انجمن .
چنین گفت با دل گو پیلتن
که از چاره به نیست در هر سخن .
به پیش اندرون قارن پیلتن
بدست چپش سرو شاه یمن .
شگفت اندرو مانده بد مرد و زن
که نشنید کس بچه ٔ پیلتن .
فرود آمداز پشت پیل و نشست
بر آن پیلتن خنگ دریا گذار.
خسرو شیردل پیلتن دریا دست
شاه گرد افکن لشکر شکن دشمن مال .
ندانم که با دست یا آتش است
بزیر تو آن باره ٔ پیلتن .
ملک پیل دل پیلتن پیل نشین
بوسعیدبن ابی القاسم بن ناصردین .
شاه براسب پیلتن رخ فکند پلنگ را
شیر فلک چه سگ بود تاش پیاده نشمردی .
چون شه پیلتن کشد، تیغ برای معرکه
غازی هند را نهد پیل بجای معرکه .
جمشید پیلتن نه که خورشید نیل کف
کافلاک تنگ مرکب انجم توان اوست .
خسرو پیلتن به نام خدای
کی درین تنگنای گیرد جای .
درآمد بطیاره ٔ کوهکن
فرس پیل بالا و شه پیلتن .
بر او زد پیلپای خویشتن را
بپای پیل برد آن پیلتن را.
دو سرهنگ غدار چون پیل مست
بر آن پیلتن برگشادند دست .
سپهدار و گردنکش و پیلتن
نکوروی و دانا و شمشیر زن .
چه خوش گفت زالی بفرزند خویش
چو دیدش پلنگ افکن و پیلتن .
جوان اگر چه قوی یال و پیلتن باشد
بجنگ دشمنش از بیم بگسلد پیوند.
|| این کلمه را در این معنی ترکیباتیست با اسامی اشخاص و حیوانات چون : باره ٔ پیلتن ، خسرو پیلتن ، خنگ پیلتن ، رستم پیلتن ، گاو پیلتن و جز آن . رجوع به امثله ٔ مذکور در فوق شود. || اسب . (برهان ) :
به نیروی یزدان کیهان خدای
برانگیختم پیلتن را ز جای .
|| (اِخ ) یکی از القاب رستم دستان . (برهان ) :
گو پیلتن را بر خویش خواند
بسی داستانهای نیکو براند.
سه فرسنگ چون اژدهای دمان
همی شد تهمتن پس بد گمان
وزآنجایگه پیلتن بازگشت
تو گفتی ورا چرخ انباز گشت .
بیامد ز قلب سپه پیلتن
پس او فرامرز با انجمن .
سپه سربسر بر در پیلتن
ز کشمیر و کابل شدند انجمن .
بزاری همی گفت پس پیلتن
که شاها دلیرا سر انجمن .
بدو گفت پرورده ٔ پیلتن
سرافراز باشد بهرانجمن .
ز گردان کسی مایه ٔ او نداشت
بجز پیلتن پایه ٔ او نداشت .
بفرمود تا پیلتن برنشست
گرفته همه راه دستش به دست .
گو پیلتن را چو بر پشت زین
ندیدند گردان در آن دشت کین .
همی پیلتن را نخواهی شکست
همانا کت آسان نیاید بدست .
چنین گفت کاوس را پیلتن
کزین ننگ بگذارم این انجمن .
نیامد به گوشت به هرانجمن
کمند و کمان گو پیلتن .
یل پیلتن شد بر شهریار
بدو گفت کای خسرو نامدار.
چو نزدیک کاوس شد پیلتن
همه سرفرازان شدند انجمن .
ازو شد دل پیلتن پرنهیب
بترسید کآمد بتنگی نشیب .
شنیدم که روزی گو پیلتن
یکی سور کرد از در انجمن .
چو آزرده گشتی تو ای پیلتن
پشیمان شدم ، خاکم اندر دهن .
بگفت آنچه با پیلتن گفته بود
ز طوس و زکاوس آشفته بود.
چو یک ماه بگذشت لشکر براند
گو پیلتن رفت و دستان بماند.
مرگ سهراب نهانی بود از مرگ هجیر
گرچه زخمش بتن از تیغ گو پیلتن است .
به ایران پس از رستم پیلتن
سرافراز لشکر منم ز انجمن .
بجز پیلتن رستم شیرمرد
ندارم بگیتی کسی هم نبرد.
بدانست کآن پیلتن رستم است
سرافراز و از تخمه ٔ نیرم است .
که آمد به کین رستم پیلتن
بزرگان ایران شده انجمن .
چو آگاه گشتند ایرانیان
که آن پیلتن را سرآمد زمان .
توپور گو پیلتن رستمی
ز دستان سامی و از نیرمی .
چو صباح فرزانه شاه یمن
دگر شیردل ایرج پیلتن .
سپهدار گرسیوز پیلتن
جهانجوی سالار آن انجمن .
بزد خنجری بر میان برش
به دو نیمه شد پیلتن پیکرش .
نگه کردبیژن بدان پیلتن
فکنده چو سرو سهی بر چمن .
ببینی کزین یک تن پیلتن
چه آید بدان نامدار انجمن .
به نی بر یکی پیلتن خفته دید
بر او یکی اسب آشفته دید.
یکی پیلتن دیدم و شیرچنگ
نه هوش و نه دانش ، نه رای و نه هنگ .
یل پیلتن رستم سرفراز
سوی جای خود در زمان رفت باز.
منوچهر با قارن پیلتن
برون آمد از بیشه ٔ نارون .
سیاوخش با رستم پیلتن
برفتند دور از بر انجمن .
سپه کش چو رستم گو پیلتن
به یک دست خنجر به دیگر کفن .
که این شیر باز و گو پیلتن
چه مرد است و شاه کدام انجمن .
بر تخت او رستم پیلتن
همان زال و گودرز و آن انجمن .
چنین گفت با دل گو پیلتن
که از چاره به نیست در هر سخن .
به پیش اندرون قارن پیلتن
بدست چپش سرو شاه یمن .
شگفت اندرو مانده بد مرد و زن
که نشنید کس بچه ٔ پیلتن .
فرود آمداز پشت پیل و نشست
بر آن پیلتن خنگ دریا گذار.
خسرو شیردل پیلتن دریا دست
شاه گرد افکن لشکر شکن دشمن مال .
ندانم که با دست یا آتش است
بزیر تو آن باره ٔ پیلتن .
ملک پیل دل پیلتن پیل نشین
بوسعیدبن ابی القاسم بن ناصردین .
شاه براسب پیلتن رخ فکند پلنگ را
شیر فلک چه سگ بود تاش پیاده نشمردی .
چون شه پیلتن کشد، تیغ برای معرکه
غازی هند را نهد پیل بجای معرکه .
جمشید پیلتن نه که خورشید نیل کف
کافلاک تنگ مرکب انجم توان اوست .
خسرو پیلتن به نام خدای
کی درین تنگنای گیرد جای .
درآمد بطیاره ٔ کوهکن
فرس پیل بالا و شه پیلتن .
بر او زد پیلپای خویشتن را
بپای پیل برد آن پیلتن را.
دو سرهنگ غدار چون پیل مست
بر آن پیلتن برگشادند دست .
سپهدار و گردنکش و پیلتن
نکوروی و دانا و شمشیر زن .
چه خوش گفت زالی بفرزند خویش
چو دیدش پلنگ افکن و پیلتن .
جوان اگر چه قوی یال و پیلتن باشد
بجنگ دشمنش از بیم بگسلد پیوند.
|| این کلمه را در این معنی ترکیباتیست با اسامی اشخاص و حیوانات چون : باره ٔ پیلتن ، خسرو پیلتن ، خنگ پیلتن ، رستم پیلتن ، گاو پیلتن و جز آن . رجوع به امثله ٔ مذکور در فوق شود. || اسب . (برهان ) :
به نیروی یزدان کیهان خدای
برانگیختم پیلتن را ز جای .
|| (اِخ ) یکی از القاب رستم دستان . (برهان ) :
گو پیلتن را بر خویش خواند
بسی داستانهای نیکو براند.
سه فرسنگ چون اژدهای دمان
همی شد تهمتن پس بد گمان
وزآنجایگه پیلتن بازگشت
تو گفتی ورا چرخ انباز گشت .
بیامد ز قلب سپه پیلتن
پس او فرامرز با انجمن .
سپه سربسر بر در پیلتن
ز کشمیر و کابل شدند انجمن .
بزاری همی گفت پس پیلتن
که شاها دلیرا سر انجمن .
بدو گفت پرورده ٔ پیلتن
سرافراز باشد بهرانجمن .
ز گردان کسی مایه ٔ او نداشت
بجز پیلتن پایه ٔ او نداشت .
بفرمود تا پیلتن برنشست
گرفته همه راه دستش به دست .
گو پیلتن را چو بر پشت زین
ندیدند گردان در آن دشت کین .
همی پیلتن را نخواهی شکست
همانا کت آسان نیاید بدست .
چنین گفت کاوس را پیلتن
کزین ننگ بگذارم این انجمن .
نیامد به گوشت به هرانجمن
کمند و کمان گو پیلتن .
یل پیلتن شد بر شهریار
بدو گفت کای خسرو نامدار.
چو نزدیک کاوس شد پیلتن
همه سرفرازان شدند انجمن .
ازو شد دل پیلتن پرنهیب
بترسید کآمد بتنگی نشیب .
شنیدم که روزی گو پیلتن
یکی سور کرد از در انجمن .
چو آزرده گشتی تو ای پیلتن
پشیمان شدم ، خاکم اندر دهن .
بگفت آنچه با پیلتن گفته بود
ز طوس و زکاوس آشفته بود.
چو یک ماه بگذشت لشکر براند
گو پیلتن رفت و دستان بماند.
مرگ سهراب نهانی بود از مرگ هجیر
گرچه زخمش بتن از تیغ گو پیلتن است .