عیب
لغت‌نامه دهخدا
عیب . [ ع َ ] (ع اِ) آهو، مقابل فرهنگ . (از منتهی الارب ) (از آنندراج ) (از ناظم الاطباء). نقیصه . (اقرب الموارد). بدی . نقص . نقصان . (فرهنگ فارسی معین ) :
چو بر شاه عیبست بد خواستن
بباید به خوبی دل آراستن .
نباشد مراعیب کز قلبگاه
برانم شوم پیش روی سپاه .
همیشه از هر دو جانب چنین مهاداة و ملاطفات می بوده است که چون به چشم رضا بدان نگریسته آید عیب آن پوشیده ماند. (تاریخ بیهقی ص 209). مردم عیب خویش را نتوانند دانست . (تاریخ بیهقی ). هرکه از عیب خود نابینا باشد نادان ترِ مردمان باشد. (تاریخ بیهقی ص 329). یک عیب باشد که هزار هنر بپوشد، و یک هنر باشد که صدهزار عیب را. (قابوسنامه ، از شاهد صادق ).
عیب تن خویش ببایَدْت دید
تا نشود جانْت گرفتار خویش .
با هزاران بدی و عیب یکیشان هنر است
گرچه ایشان چو خر از عیب و هنر بی خبرند.
بروزگارپیشین در اسب شناختن و هنر و عیب ایشان دانستن هیچ گروه به از عجم ندانستند. (نوروزنامه ). چه بزرگ غبنی و عظیم عیبی باشد باقی را به فانی و دایم را به زایل فروختن . (کلیله و دمنه ). اکنون که تو این مثابت پیوستی اگر بازگویم از عیب دور باشد. (کلیله و دمنه ). اگر خردمندی به قلعه ای پناه گیرد و ثقت افزاید... البته به عیبی منسوب نگردد. (کلیله و دمنه ).
تو اگر عیب خود همی دانی
نه ای از عامه بل جهانبانی .
مرد باید که عیب خود بیند
بر ره زور و غیبه ننشیند.
عیب باشد به خانه اندر مرد
مرد را کار و شغل باید کرد.
مارا چه از این گر همه کس بد بیند
هر عیب که در ما بود او صد بیند.
هست صد عیب طالعم را لیک
یک هنر دیده ام ز طالع خویش .
هم عیب را به عامل اسرار پرده پوش
هم غیب را ز عالم اسرار ترجمان .
چه عجیب آب که گنج شرف است
عیب آب از سر خویشی پوشد.
عیب جوانی نپذیرفته اند
پیری و صد عیب چنین گفته اند.
ضمیرش کاروان سالار غیب است
توانا را ز دانائی چه عیب است ؟
دیده ز عیب دگران کن فراز
صورت خود بین و در او عیب ساز.
هیچ عاشق عیب معشوق نبیند. (مرزبان نامه ). آن عیب که از یک دروغ گفتن بنشیند، به هزار راست برنخیزد. (مرزبان نامه ).
گر به عیب خویشتن دانا شوی
کی به عیب دیگران بینا شوی .
ما همه عیبیم چون یابد وصال
عیب دان در بارگاه غیب دان .
عیب باشد کو نبیند جز که عیب
عیب کی بیند روان پاک غیب .
عیب های سگ بسی او می شمرد
عیب دان از غیب دان بوئی نبرد.
هرکه عیب دگران پیش تو آورد و شمرد
بیگمان عیب تو پیش دگران خواهد برد.
تا مرد سخن نگفته باشد
عیب و هنرش نهفته باشد.
بارخدایا مهیمنی و مقدر
وز همه عیبی مقدسی و مبرا.
هرکه سخن نشنود از عیب پوش
خود شود اندر حق خود عیب کوش .
غیب ندانند مگر اهل غیب
عیب نبینند بجز اهل عیب .
از طعن طاعنان و ملامت عیب جویان به سلامت نخواهد بود. (تاریخ قم ص 13).
کسی که عیب مرا میکند نهان از من
اگر چو چشم عزیز است دشمن است مرا.
پرده ٔ مردم دریدن عیب خود بنمودن است
عیب خود میپوشد از چشم خلایق عیب پوش .
از دیدن عیب دیگران اعمی شو
در دیدن عیب خویشتن احول باش .
در گفتن عیب دگران بسته زبان باش
از خوبی خود عیب نمای دگران باش .
عیب مردم فاش کردن بدترین عیبهاست
عیب گو اول کند بی پرده عیب خویش را.
چشم رضا بپوشد هر عیب را که دید
چشم حسد پدید کند عیب ناپدید.
چون خدا خواهد که پوشد عیب کس
کم زند در عیب معیوبان نفس .
عیب خود از دوستان مپرس که بینند و نگویند، و از دشمنان بجوی که نبینند و گویند. (از امثال و حکم دهخدا).
در عیب نظر مکن که بی عیب خداست .
آنکس که بعیب خلق پرداخته است
زآن است که عیب خویش نشناخته است .
عیب الکلام تطویله ؛ عیب سخن بدرازا کشاندن آن است . (علی «ع »).
- اهل عیب ؛ آنکه عیب و نقص دارد. دارنده ٔنقص . باآهو :
غیب ندانند مگر اهل غیب
عیب نبینند بجز اهل عیب .
- پرعیب ؛ مملو از عیب . پرنقص . پرآهو :
شعر تو شعر است لیکن باطنش پر عیب و عار
کرم بسیاری بود در باطن درّ ثمین .
سوی دهر پرعیب من خوار از آنم
که او سوی من نیز خار است بارش .
دهر پرعیبم همچون که تو بگزیدی
گر مرا تن چو تو پر عیب و عوارستی .
کار جهان همچو کار بیهش و مستان
یکسره ناخوب و پر ز عیب و عوار است .
|| بدنامی و رسوایی . (فرهنگ فارسی معین ). وصمت . (اقرب الموارد). داغ و لکه و رسوائی و بدنامی و آلایش و فضیحت وننگ و فساد. (ناظم الاطباء).
- بی عیب ؛ بی داغ . بی لکه . دور از رسوائی و بدنامی .دور از نقصان و قصور. دور از ننگ و گناه . (از ناظم الاطباء). بی نقص . بی آهو :
چنین گفت با گردیه شهریار
که بی عیبی از گردش روزگار.
مردمان را عیب مکنید که هیچکس بی عیب نیست . (تاریخ بیهقی ص 339). هرکه بی عیب نباشد وی را ملامت نرسد و هیچکس بی عیب نباشد. (کیمیای سعادت ).
پاک و بی عیب خدائی که قدیر است و عزیز
ماه و خورشید مسخر کند و لیل و نهار.
گر دلم در عشق تو دیوانه شد عیبش مکن
بدر بی نقصان و زر بی عیب و گل بی خار نیست .
- امثال :
خدا بی عیب است .
در عیب نظر مکن که بی عیب خداست .
گل بی عیب خداست .
مرد بی عیب نباشد .
|| گناه . (فرهنگ فارسی معین ). خطا و گناه . (از ناظم الاطباء). ج ، عُیوب (اقرب الموارد) (منتهی الارب )، مَعایب . (ناظم الاطباء) :
همی نامه کردم بشاه جهان
همه عیب تو داشتم در نهان .
بپرسید دانا که عیب ارچه بیش
که باشد پشیمان ز گفتار خویش .
ندانم جز این عیب من خویشتن را
که بر عهد معروف روز غدیرم .
این بد چون آمد و آن نیک چون
عیب در این کار چه گوئی ، که راست .
به چنین عیبهای عمرگداز
غم و رنج مرا نهایت نیست .
به دیدار مردم شدن عیب نیست
ولیکن نه چندانکه گویند بس .
عیب درویش و توانگر به کم و بیش بد است
کاربد مصلحت آنست که مطلق نکنیم .
|| زشتی و قبح ، در مقابل حسن و هنر :
عوام عیب کنندم که عاشقی همه عمر
کدام عیب که سعدی چنین هنر دارد.
بر او گر عیب بین چشمی گشاید
به چشمم جز هنر جستن نیاید.
|| در اصطلاح علم فتوت (از علوم تصوف )، عبارت از ارتکاب منهیت است ، و آن یا مبطل فتوت بود چون کبائر و یا موجب نقصان آن چون صغائر. (از نفائس الفنون ، علم فتوت ). || (اصطلاح فقه )نقصی است که در متاع باشد چنانکه حیوان کور یا شل یا مریض باشد و یا گندم را شپشه خورده باشد و غیره ، ومعیوب بودن مبیع ایجاد خیار فسخ میکند. (از فرهنگ علوم ).
- عیب فاحش ؛ نقصی است که نقصان آن تحت تقویم قیمت گذاران نیامده باشد، و آن ضد عیب یسیر است . (از تعریفات جرجانی ).
- عیب یسیر ؛ آن است که از مقدار معینی ، چیزی ناقص گردد که تحت تقویم قیمت گذاران درآمده باشد. و آن را در مورد عُروض و کالاها در هر ده تا، به افزودن نصف و در مورد حیوان یک درهم ، و در مورد عقار دو درهم قرار داده اند. (از تعریفات جرجانی ).
چو بر شاه عیبست بد خواستن
بباید به خوبی دل آراستن .
نباشد مراعیب کز قلبگاه
برانم شوم پیش روی سپاه .
همیشه از هر دو جانب چنین مهاداة و ملاطفات می بوده است که چون به چشم رضا بدان نگریسته آید عیب آن پوشیده ماند. (تاریخ بیهقی ص 209). مردم عیب خویش را نتوانند دانست . (تاریخ بیهقی ). هرکه از عیب خود نابینا باشد نادان ترِ مردمان باشد. (تاریخ بیهقی ص 329). یک عیب باشد که هزار هنر بپوشد، و یک هنر باشد که صدهزار عیب را. (قابوسنامه ، از شاهد صادق ).
عیب تن خویش ببایَدْت دید
تا نشود جانْت گرفتار خویش .
با هزاران بدی و عیب یکیشان هنر است
گرچه ایشان چو خر از عیب و هنر بی خبرند.
بروزگارپیشین در اسب شناختن و هنر و عیب ایشان دانستن هیچ گروه به از عجم ندانستند. (نوروزنامه ). چه بزرگ غبنی و عظیم عیبی باشد باقی را به فانی و دایم را به زایل فروختن . (کلیله و دمنه ). اکنون که تو این مثابت پیوستی اگر بازگویم از عیب دور باشد. (کلیله و دمنه ). اگر خردمندی به قلعه ای پناه گیرد و ثقت افزاید... البته به عیبی منسوب نگردد. (کلیله و دمنه ).
تو اگر عیب خود همی دانی
نه ای از عامه بل جهانبانی .
مرد باید که عیب خود بیند
بر ره زور و غیبه ننشیند.
عیب باشد به خانه اندر مرد
مرد را کار و شغل باید کرد.
مارا چه از این گر همه کس بد بیند
هر عیب که در ما بود او صد بیند.
هست صد عیب طالعم را لیک
یک هنر دیده ام ز طالع خویش .
هم عیب را به عامل اسرار پرده پوش
هم غیب را ز عالم اسرار ترجمان .
چه عجیب آب که گنج شرف است
عیب آب از سر خویشی پوشد.
عیب جوانی نپذیرفته اند
پیری و صد عیب چنین گفته اند.
ضمیرش کاروان سالار غیب است
توانا را ز دانائی چه عیب است ؟
دیده ز عیب دگران کن فراز
صورت خود بین و در او عیب ساز.
هیچ عاشق عیب معشوق نبیند. (مرزبان نامه ). آن عیب که از یک دروغ گفتن بنشیند، به هزار راست برنخیزد. (مرزبان نامه ).
گر به عیب خویشتن دانا شوی
کی به عیب دیگران بینا شوی .
ما همه عیبیم چون یابد وصال
عیب دان در بارگاه غیب دان .
عیب باشد کو نبیند جز که عیب
عیب کی بیند روان پاک غیب .
عیب های سگ بسی او می شمرد
عیب دان از غیب دان بوئی نبرد.
هرکه عیب دگران پیش تو آورد و شمرد
بیگمان عیب تو پیش دگران خواهد برد.
تا مرد سخن نگفته باشد
عیب و هنرش نهفته باشد.
بارخدایا مهیمنی و مقدر
وز همه عیبی مقدسی و مبرا.
هرکه سخن نشنود از عیب پوش
خود شود اندر حق خود عیب کوش .
غیب ندانند مگر اهل غیب
عیب نبینند بجز اهل عیب .
از طعن طاعنان و ملامت عیب جویان به سلامت نخواهد بود. (تاریخ قم ص 13).
کسی که عیب مرا میکند نهان از من
اگر چو چشم عزیز است دشمن است مرا.
پرده ٔ مردم دریدن عیب خود بنمودن است
عیب خود میپوشد از چشم خلایق عیب پوش .
از دیدن عیب دیگران اعمی شو
در دیدن عیب خویشتن احول باش .
در گفتن عیب دگران بسته زبان باش
از خوبی خود عیب نمای دگران باش .
عیب مردم فاش کردن بدترین عیبهاست
عیب گو اول کند بی پرده عیب خویش را.
چشم رضا بپوشد هر عیب را که دید
چشم حسد پدید کند عیب ناپدید.
چون خدا خواهد که پوشد عیب کس
کم زند در عیب معیوبان نفس .
عیب خود از دوستان مپرس که بینند و نگویند، و از دشمنان بجوی که نبینند و گویند. (از امثال و حکم دهخدا).
در عیب نظر مکن که بی عیب خداست .
آنکس که بعیب خلق پرداخته است
زآن است که عیب خویش نشناخته است .
عیب الکلام تطویله ؛ عیب سخن بدرازا کشاندن آن است . (علی «ع »).
- اهل عیب ؛ آنکه عیب و نقص دارد. دارنده ٔنقص . باآهو :
غیب ندانند مگر اهل غیب
عیب نبینند بجز اهل عیب .
- پرعیب ؛ مملو از عیب . پرنقص . پرآهو :
شعر تو شعر است لیکن باطنش پر عیب و عار
کرم بسیاری بود در باطن درّ ثمین .
سوی دهر پرعیب من خوار از آنم
که او سوی من نیز خار است بارش .
دهر پرعیبم همچون که تو بگزیدی
گر مرا تن چو تو پر عیب و عوارستی .
کار جهان همچو کار بیهش و مستان
یکسره ناخوب و پر ز عیب و عوار است .
|| بدنامی و رسوایی . (فرهنگ فارسی معین ). وصمت . (اقرب الموارد). داغ و لکه و رسوائی و بدنامی و آلایش و فضیحت وننگ و فساد. (ناظم الاطباء).
- بی عیب ؛ بی داغ . بی لکه . دور از رسوائی و بدنامی .دور از نقصان و قصور. دور از ننگ و گناه . (از ناظم الاطباء). بی نقص . بی آهو :
چنین گفت با گردیه شهریار
که بی عیبی از گردش روزگار.
مردمان را عیب مکنید که هیچکس بی عیب نیست . (تاریخ بیهقی ص 339). هرکه بی عیب نباشد وی را ملامت نرسد و هیچکس بی عیب نباشد. (کیمیای سعادت ).
پاک و بی عیب خدائی که قدیر است و عزیز
ماه و خورشید مسخر کند و لیل و نهار.
گر دلم در عشق تو دیوانه شد عیبش مکن
بدر بی نقصان و زر بی عیب و گل بی خار نیست .
- امثال :
خدا بی عیب است .
در عیب نظر مکن که بی عیب خداست .
گل بی عیب خداست .
مرد بی عیب نباشد .
|| گناه . (فرهنگ فارسی معین ). خطا و گناه . (از ناظم الاطباء). ج ، عُیوب (اقرب الموارد) (منتهی الارب )، مَعایب . (ناظم الاطباء) :
همی نامه کردم بشاه جهان
همه عیب تو داشتم در نهان .
بپرسید دانا که عیب ارچه بیش
که باشد پشیمان ز گفتار خویش .
ندانم جز این عیب من خویشتن را
که بر عهد معروف روز غدیرم .
این بد چون آمد و آن نیک چون
عیب در این کار چه گوئی ، که راست .
به چنین عیبهای عمرگداز
غم و رنج مرا نهایت نیست .
به دیدار مردم شدن عیب نیست
ولیکن نه چندانکه گویند بس .
عیب درویش و توانگر به کم و بیش بد است
کاربد مصلحت آنست که مطلق نکنیم .
|| زشتی و قبح ، در مقابل حسن و هنر :
عوام عیب کنندم که عاشقی همه عمر
کدام عیب که سعدی چنین هنر دارد.
بر او گر عیب بین چشمی گشاید
به چشمم جز هنر جستن نیاید.
|| در اصطلاح علم فتوت (از علوم تصوف )، عبارت از ارتکاب منهیت است ، و آن یا مبطل فتوت بود چون کبائر و یا موجب نقصان آن چون صغائر. (از نفائس الفنون ، علم فتوت ). || (اصطلاح فقه )نقصی است که در متاع باشد چنانکه حیوان کور یا شل یا مریض باشد و یا گندم را شپشه خورده باشد و غیره ، ومعیوب بودن مبیع ایجاد خیار فسخ میکند. (از فرهنگ علوم ).
- عیب فاحش ؛ نقصی است که نقصان آن تحت تقویم قیمت گذاران نیامده باشد، و آن ضد عیب یسیر است . (از تعریفات جرجانی ).
- عیب یسیر ؛ آن است که از مقدار معینی ، چیزی ناقص گردد که تحت تقویم قیمت گذاران درآمده باشد. و آن را در مورد عُروض و کالاها در هر ده تا، به افزودن نصف و در مورد حیوان یک درهم ، و در مورد عقار دو درهم قرار داده اند. (از تعریفات جرجانی ).