رحم
لغت‌نامه دهخدا
رحم . [ رَ ح ِ ] (ع اِ) رَحْم . رِحْم . زهدان و آن مؤنث است . (از اقرب الموارد) (منتهی الارب ). جای کودک در شکم و آن را زهدان گویند. (از منتخب اللغات ) (غیاث اللغات ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (مهذب الاسماء) (لغت فرس اسدی ) (دهار). زهدان . (ترجمان القرآن ترتیب عادل ص 51) (از نصاب الصبیان ). جای کودک درشکم مادر و زهدان و زهگیر و تون و گوشه و بچه دان و بون و شَسْن و یوگان و پویگان و بوگان و زاقدان و بوهمان . (ناظم الاطباء). یوگان . (لغت فرس اسدی نسخه ٔ خطی نخجوانی ). بچه دان . مهبل . تخمدان . (یادداشت مؤلف ).جای بزرگ شدن بچه در شکم . (از اقرب الموارد). جای کودک در شکم مادر. عضوی عضلانی و مجوف که دارای جداری ضخیم و قابل انقباض است و برای جا دادن و نمو تخم (تخمک لقاح شده ) بکار می رود، بدین معنی که تخم بارورشده از شیپور رحم که دهانه اش مجاور تخمدان است خارج و داخل محوطه ٔ رحم می شود. محل رحم در وسط لگن بین مثانه و راست روده و در داخل شیپورها و بالای مهبل و در پایین روده های نازک و قولون لگنی می باشد. (فرهنگ فارسی معین ): معقومة؛ رحم بسته که قبول آبستنی نکند. (منتهی الارب ). قرار مکین ؛ رحم مادر. (ترجمان القرآن ) : و آدمی از آن روز که در رحم نطفه گردد تا آخر عمر یک لحظه از آفت نرهد.(کلیله و دمنه ). در کتب طب چنین یافته می شود که آبی که اصل آفرینش فرزند آدم است چون به رحم پیوندد و به آب زن بیامیزد تیره و غلیظ شود. (کلیله و دمنه ).
اگر سرنگون خوانده ای مان رواست
که ما از رحم سرنگون آمدیم .
قهرش از بهر قطع نسل عدو
رحم مادر عدم بشکافت .
از رحم عروس بخت این حرم جلال را
نوخلفان فتح بین وارث ملک پروری .
باز نونو در رحمهای عروسان چمن
نطفه ٔ روحانیان بین کز نهان افشانده اند.
چشمه ٔ صلب پدر چون شد به کار هر رحم
زآن مبارک چشمه زاد این گوهرین دریای من .
همانا رحم زمین آن درختها را از بهر کاری معلوم تربیت می کرد و از برای روزی محتوم تربیت می داد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 421).
گر چنین کس را بگفتی در رحم
هست بیرون عالمی بس منتظم .
به کلک قضا در رحم نقشبند.
که چل روزش قرار اندر رحم ماند.
سزد که روی اطاعت نهند بر درحکمش
مصوری که درون رحم نگاشت جنین را.
|| خویشی و قرابت و اصل قرابت و اسباب آن . ج ، ارحام . (از اقرب الموارد) (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). به معنی قرابت که در رحم شریک باشد. (غیاث اللغات ) (از کشف اللغات ) (از منتخب اللغات ) (آنندراج ). خویشی . (آنندراج ) (برهان ) (ترجمان ترتیب عادل ص 51). خویشاوندی . قرابت . (از مهذب الاسماء) (نصاب الصبیان ). خویشی نزدیک . قرابت . وصلت . خلاف اجنبی . (یادداشت مؤلف ). قرابت و مؤنث است . ج ، ارحام . (از اقرب الموارد).
در اصطلاح اهل فقه ، خویشاوندی را گویند که دارای سهم الارث و عصبة نباشد، خواه مذکر باشد خواه مؤنث . (از کشاف اصطلاحات الفنون ).
- ذوالرحم ؛ ذوالقرابة. (اقرب الموارد).
- صِله ٔ رحم ؛ اتحاد خویشان و اقوام و ملاقات دوستان خویشاوند. دیدار خویشاوندان . (ناظم الاطباء).
- || انجمن آنان . (ناظم الاطباء).
- قطع رحم ؛ بریدن خویشاوندی . (ناظم الاطباء) (یادداشت مؤلف ). ترک خویشاوندی . (ناظم الاطباء) :
چون نبود خویش را دیانت و تقوی
قطع رحم بهتر از مودت قربی .
یاد دارم که یکی مدعی ... بر قول من اعتراض کرد و گفت حق تعالی در کتاب مجید از قطع رحم نهی کرده است . (گلستان ). رجوع به رَحْم و رِحْم شود. || خویشاوند نزدیک . ج ، ارحام . (دهار). خویش . (یادداشت مؤلف ).
اگر سرنگون خوانده ای مان رواست
که ما از رحم سرنگون آمدیم .
قهرش از بهر قطع نسل عدو
رحم مادر عدم بشکافت .
از رحم عروس بخت این حرم جلال را
نوخلفان فتح بین وارث ملک پروری .
باز نونو در رحمهای عروسان چمن
نطفه ٔ روحانیان بین کز نهان افشانده اند.
چشمه ٔ صلب پدر چون شد به کار هر رحم
زآن مبارک چشمه زاد این گوهرین دریای من .
همانا رحم زمین آن درختها را از بهر کاری معلوم تربیت می کرد و از برای روزی محتوم تربیت می داد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 421).
گر چنین کس را بگفتی در رحم
هست بیرون عالمی بس منتظم .
به کلک قضا در رحم نقشبند.
که چل روزش قرار اندر رحم ماند.
سزد که روی اطاعت نهند بر درحکمش
مصوری که درون رحم نگاشت جنین را.
|| خویشی و قرابت و اصل قرابت و اسباب آن . ج ، ارحام . (از اقرب الموارد) (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). به معنی قرابت که در رحم شریک باشد. (غیاث اللغات ) (از کشف اللغات ) (از منتخب اللغات ) (آنندراج ). خویشی . (آنندراج ) (برهان ) (ترجمان ترتیب عادل ص 51). خویشاوندی . قرابت . (از مهذب الاسماء) (نصاب الصبیان ). خویشی نزدیک . قرابت . وصلت . خلاف اجنبی . (یادداشت مؤلف ). قرابت و مؤنث است . ج ، ارحام . (از اقرب الموارد).
در اصطلاح اهل فقه ، خویشاوندی را گویند که دارای سهم الارث و عصبة نباشد، خواه مذکر باشد خواه مؤنث . (از کشاف اصطلاحات الفنون ).
- ذوالرحم ؛ ذوالقرابة. (اقرب الموارد).
- صِله ٔ رحم ؛ اتحاد خویشان و اقوام و ملاقات دوستان خویشاوند. دیدار خویشاوندان . (ناظم الاطباء).
- || انجمن آنان . (ناظم الاطباء).
- قطع رحم ؛ بریدن خویشاوندی . (ناظم الاطباء) (یادداشت مؤلف ). ترک خویشاوندی . (ناظم الاطباء) :
چون نبود خویش را دیانت و تقوی
قطع رحم بهتر از مودت قربی .
یاد دارم که یکی مدعی ... بر قول من اعتراض کرد و گفت حق تعالی در کتاب مجید از قطع رحم نهی کرده است . (گلستان ). رجوع به رَحْم و رِحْم شود. || خویشاوند نزدیک . ج ، ارحام . (دهار). خویش . (یادداشت مؤلف ).