جوش
لغت‌نامه دهخدا
جوش . (اِ) جوشش . غلیان . فوران . (فرهنگ فارسی معین ). معروف است که از جوشیدن باشد. (برهان ). با لفظ زدن و کردن و گرفتن و بلند شدن و برخاستن و دمیدن و افتادن و نهادن و ریختن مستعمل و همچنین بجوش آمدن . (آنندراج ) :
دیدم از دورگروهی همه دیوانه و مست
از تف باده ٔ شوق آمده در جوش و خروش .
بکوی میکده یارب سحر چه مشغله بود
که جوش شاهد و ساقی و شمع و مشعله بود.
خشت خم خواهد شکستن شیشه ٔ افلاک را
گر به این دستور گردد جوش این صهبا بلند.
چنان ذوق می ریخت در سینه جوش
که پرهیز شد امت می فروش .
- از جوش فرونشستن ؛ از جوش افتادن :
آتش که تو میکنی محالست
کاین دیگ فرونشیند از جوش .
- از جوش نشستن ؛ از جوش افتادن :
خم پرمی نخست از جوش هیهات است بنشیند
نگردد خامشی مهر لب اظهار عاشق را.
- به جوش درآوردن ؛ به جوش انداختن :
دهلهای گرگینه چرم از خروش
درآورده مغز جهان را به جوش .
-جوش برآوردن :
جهان گشت زآواز او پرخروش
برانگیخت گرد و برآورد جوش .
انجام من اینچنین در آتش
عیبم مکن ار برآورم جوش .
- جوش زدن ؛ غلیان کردن :
گر جوش زند از سخنم درد عجب نیست
درد است که از دل بزبان رفت و سخن شد.
- || دمیدن :
نسرین شکفته تر دمد از استخوان من
وز لوح مشهدم گل خون جوش میزند.
- || به هیجان آمدن . به خشم آمدن : جوش نزن ، شیرت می خشکد.
- جوش کردن ؛ بغلیان آمدن :
از یک نگاه گرم که کردم به روی او
تا حشر خون دیده ٔ من جوش می کند.
|| هنگامه . (فرهنگ فارسی معین ). آشوب . شورش . (برهان ). غوغا :
امروز که بازارت پر جوش خریدار است
دریاب و بنه گنجی از مایه ٔ نیکویی .
- جنگ و جوش ؛ آشوب . انقلاب :
وز آن پس برآورد زایران خروش
ز بس کشتن و غارت و جنگ و جوش .
پراکنده شد غارت و جنگ و جوش
نیاید همی بانگ دشمن به گوش .
|| آشفتگی . اضطراب . هیجان . بیقراری :
همچو آب از آتش و آتش ز باد
دل بجوش و تن بفریاد است باز.
- به جوش شدن ؛ بیقرار شدن . منقلب شدن . آشفته شدن :
که از شهر ایران برآمد خروش
ز مرگ سیاوش جهان شد به جوش .
|| شاخ خشک و تر که از درخت برآید. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). || حلقه ای مانند حلقه ٔ زره و جوشن :
کار ما کرده ست در هم چون زره
جوشن مشکین پرجوش شما.
مایه ٔ قهر است و عز ناوک دلدوز او
دایه ٔ کفر است و دین جوشن پرجوش او.
|| اتصال . پیوند. (فرهنگ فارسی معین ).
- آجر جوش ؛ نوعی آجر که در کوره بسیار پخته شود و چون اسفنج متخلخل گردد و هر یک سبز و سیاه درآید.
- تیزجوش :
نشستند بر تازی تیزجوش .
- جوش خوردن ؛ لحیم شدن . ملتئم شدن دو چیز.
- || پیوسته شدن استخوان پس از شکستگی . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
- جوش دادن .
- || لحیم کردن . وصل کردن اجزاء فلزی یا فلزی بفلز دیگر.
- || مهربان کردن دو تن را با یکدیگر. آشتی دادن دو کس . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
- جوش گرفتن :
چو مژگان میشود خار سر دیوارهارنگین
چنین از ناله ام گر خون گلها جوش میگیرد.
ز حرفم مغز آتش جوش گیرد
به انگشتان شعله گوش گیرد.
- جوش نهادن :
نهد جوش در سینه ٔ آفتاب
شرار چراغ شبستان ما.
ترکیب های دیگر:
- ترک جوش ، نقره جوش ، مس جوش ، جنب و جوش ، پرجوش ، زودجوش ، کاله جوش ، وسمه جوش ، قهوه جوش ، سرجوش ، دیرجوش .
- سخت جوش :
از این آتشین خانه ٔ سخت جوش
کسی جان برد کو بود سخت کوش .
- هفت جوش ؛ فلز هفت جوش ، ترکیبی از هفت فلز :
چو دیدم کز این حلقه ٔ هفت جوش
بر آن تخت در شدجهان تخته پوش .
|| بهم برآمدن . (برهان ). || گرمی . (فرهنگ فارسی معین ) :
ترا گاه گرمی و جوشی گذشت
گل و لاله و رنگ و خوشی گذشت .
زمستان و سرما به پیش اندر است
که بر نیزه ها گردد افسرده دست .
|| بثور. دانه ٔ ریز که بر پوست بدن ظاهر شود. بثره که بر بشره ظاهر آید.
دیدم از دورگروهی همه دیوانه و مست
از تف باده ٔ شوق آمده در جوش و خروش .
بکوی میکده یارب سحر چه مشغله بود
که جوش شاهد و ساقی و شمع و مشعله بود.
خشت خم خواهد شکستن شیشه ٔ افلاک را
گر به این دستور گردد جوش این صهبا بلند.
چنان ذوق می ریخت در سینه جوش
که پرهیز شد امت می فروش .
- از جوش فرونشستن ؛ از جوش افتادن :
آتش که تو میکنی محالست
کاین دیگ فرونشیند از جوش .
- از جوش نشستن ؛ از جوش افتادن :
خم پرمی نخست از جوش هیهات است بنشیند
نگردد خامشی مهر لب اظهار عاشق را.
- به جوش درآوردن ؛ به جوش انداختن :
دهلهای گرگینه چرم از خروش
درآورده مغز جهان را به جوش .
-جوش برآوردن :
جهان گشت زآواز او پرخروش
برانگیخت گرد و برآورد جوش .
انجام من اینچنین در آتش
عیبم مکن ار برآورم جوش .
- جوش زدن ؛ غلیان کردن :
گر جوش زند از سخنم درد عجب نیست
درد است که از دل بزبان رفت و سخن شد.
- || دمیدن :
نسرین شکفته تر دمد از استخوان من
وز لوح مشهدم گل خون جوش میزند.
- || به هیجان آمدن . به خشم آمدن : جوش نزن ، شیرت می خشکد.
- جوش کردن ؛ بغلیان آمدن :
از یک نگاه گرم که کردم به روی او
تا حشر خون دیده ٔ من جوش می کند.
|| هنگامه . (فرهنگ فارسی معین ). آشوب . شورش . (برهان ). غوغا :
امروز که بازارت پر جوش خریدار است
دریاب و بنه گنجی از مایه ٔ نیکویی .
- جنگ و جوش ؛ آشوب . انقلاب :
وز آن پس برآورد زایران خروش
ز بس کشتن و غارت و جنگ و جوش .
پراکنده شد غارت و جنگ و جوش
نیاید همی بانگ دشمن به گوش .
|| آشفتگی . اضطراب . هیجان . بیقراری :
همچو آب از آتش و آتش ز باد
دل بجوش و تن بفریاد است باز.
- به جوش شدن ؛ بیقرار شدن . منقلب شدن . آشفته شدن :
که از شهر ایران برآمد خروش
ز مرگ سیاوش جهان شد به جوش .
|| شاخ خشک و تر که از درخت برآید. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). || حلقه ای مانند حلقه ٔ زره و جوشن :
کار ما کرده ست در هم چون زره
جوشن مشکین پرجوش شما.
مایه ٔ قهر است و عز ناوک دلدوز او
دایه ٔ کفر است و دین جوشن پرجوش او.
|| اتصال . پیوند. (فرهنگ فارسی معین ).
- آجر جوش ؛ نوعی آجر که در کوره بسیار پخته شود و چون اسفنج متخلخل گردد و هر یک سبز و سیاه درآید.
- تیزجوش :
نشستند بر تازی تیزجوش .
- جوش خوردن ؛ لحیم شدن . ملتئم شدن دو چیز.
- || پیوسته شدن استخوان پس از شکستگی . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
- جوش دادن .
- || لحیم کردن . وصل کردن اجزاء فلزی یا فلزی بفلز دیگر.
- || مهربان کردن دو تن را با یکدیگر. آشتی دادن دو کس . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
- جوش گرفتن :
چو مژگان میشود خار سر دیوارهارنگین
چنین از ناله ام گر خون گلها جوش میگیرد.
ز حرفم مغز آتش جوش گیرد
به انگشتان شعله گوش گیرد.
- جوش نهادن :
نهد جوش در سینه ٔ آفتاب
شرار چراغ شبستان ما.
ترکیب های دیگر:
- ترک جوش ، نقره جوش ، مس جوش ، جنب و جوش ، پرجوش ، زودجوش ، کاله جوش ، وسمه جوش ، قهوه جوش ، سرجوش ، دیرجوش .
- سخت جوش :
از این آتشین خانه ٔ سخت جوش
کسی جان برد کو بود سخت کوش .
- هفت جوش ؛ فلز هفت جوش ، ترکیبی از هفت فلز :
چو دیدم کز این حلقه ٔ هفت جوش
بر آن تخت در شدجهان تخته پوش .
|| بهم برآمدن . (برهان ). || گرمی . (فرهنگ فارسی معین ) :
ترا گاه گرمی و جوشی گذشت
گل و لاله و رنگ و خوشی گذشت .
زمستان و سرما به پیش اندر است
که بر نیزه ها گردد افسرده دست .
|| بثور. دانه ٔ ریز که بر پوست بدن ظاهر شود. بثره که بر بشره ظاهر آید.