استوار
لغت‌نامه دهخدا
استوار. [ اُ ت ُ ] (ص ) (از پهلوی استوبار یا هستوبار ، به معنی معتقد و ثابت قدم ) پایدار. ثابت . پابرجا . پای برجا. استوان . (رشیدی ). ثبت . ثابت . (دهار). راسخ . (دهار) (منتهی الارب ). رابطالجاش . متین . (السامی ) (دهار) (زمخشری ) (مهذب الاسماء). مبرم . متقن . رصیف . رصین . اثین . محکم . (غیاث ) (برهان ) (سروری ). مستحکم . اکید. مؤکَّد. (تفلیسی ). مشدد. صمکمک . سدید. رزین . مکین . (مهذب الاسماء). صماصم . صماصمه . صمصم . صمصام . صمصامه . صلب . عُرابض . تریص . (منتهی الارب ). مقابل نااستوار . مخفف آن ستوار: صلحی استوار. عهدی استوار. پیمانی استوار. الرّص ؛ استوار برآوردن بنا. (تاج المصادر بیهقی ). جلفزو جلافز؛ سخت و استوار. صیم ؛ سخت و استوار و توانا گردیدن . اندماج ؛ درآمدن در چیزی و استوار شدن . اساطین مسطنه ؛ ستونهای استوار. جمعلیله ؛ ناقه ٔ سخت و استوار. جزل ؛ لفظ درست و استوار. دموج ؛ درآمدن در چیزی و استوار شدن . خَرز؛ استوار کردن کار خود را. مدمش ؛ محکم و استوار برآمده در چیزی . صلح دماج ؛ صلح پنهان یاصلح کامل و استوار. اصنات ؛ استوار و محکم کردن . جُلاعد؛ شتر نر استوار. صنق ؛ سخت و استوار از هر چیزی . صانق ؛ سخت قوی و استوار. جلعباة؛ ناقه ٔ استوار. ذابر؛استوار در علم . دناح ؛ استوار کردن کار. دمک ؛ استوارکردن چیزی را. مسموک ؛ رسن استوار. ذکر؛ سخن بلند و استوار. صلخم ؛ استوار سخت رسا. مصلخم ؛ استوار سخت . صلدام ؛ اسب استوار درشت سم . صلادم ؛ اسپ استوار سخت سم . قردسة؛ استوار گردانیدن . ناقة ذات قتال ؛ شتر استوار وتناور. عسوّر؛ درشت و توانا و استوار از مردم و جز آن . هربجه ؛ زشت گردانیدن کار را و استوار ناکردن . اتقان ؛ استوار کردن کار را. تیاز؛ مرد کوتاه و استواراندام . عجارم ؛ مرد استواراندام . عجرم ؛ مرد سخت استواراندام . علکوم ، علاکم ؛ استوار از شتر و جز آن . عکباء؛ زن استواراندام درشت خلقت . (منتهی الارب ) :
کرانه گرفتم ز یاران بد
که بنیاد من استوار است خود.
ز تیزیش خندان شد اسفندیار
بیازید و دستش گرفت استوار.
بدو گفت ازینها کدامست شاه
سوی نیکویی ها نماینده راه
چنین داد پاسخ که راه خرد
زهر دانشی بی گمان بگذرد
همان خوی نیکو که مردم بدوی
بماند همه ساله با آب روی
وزین گوهران گوهری استوار
تن خشندی دیدم از روزگار.
یکی عهد خواهم کنون استوار
سزاوار مهری برو یادگار
که ما زین پس از کین ایرج سخن
نرانیم و زآن روزگار کهن .
ابا هدیه و نامه و با نثار
یکی درج و قفلی بدو استوار.
بپرسید دیگر که در کوهسار
یکی شارسان یافتم استوار.
شهنشاه را سربسر دوستدار
بفرمان ببسته کمر استوار.
چو بر تخت شاهی نشست استوار
ندانست جز خویشتن شهریار.
همچو زلف نیکوان خردساله تاب خورد
همچو عهد دوستان سالخورده استوار.
مرد سر خُمش استوار بپوشد
تا بچگان از میان خم بنجوشد.
بود گرزهاشان سر گوسپند
زده در سر دستواری بلند
بسنگ فلاخن ز صد گام خوار
بدوزند در خاره میخ استوار.
پلی بود قوی پشتوانه های قوی برداشته و پشت آن استوار پوشیده . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 261). و چون این قواعد استوار گشت و کارها قرار گرفت اگر رأی غزو دوردست تر افتد توان کرد. (تاریخ بیهقی ص 285). آن زمین را که در اوست برکت و آبادانی و قاعده های استوار می نهد. (تاریخ بیهقی ص 92). بنده را صوابتر آن مینماید که خداوند این زمستان ببلخ رود تا بحشمت حاضری وی رسولان را بر مراد بازگردانند با عقد و عهد استوار. (تاریخ بیهقی ص 285). آن زمین که در اوست [ پادشاه عادل ]... قاعده های استوار مینهد. (تاریخ بیهقی ). امیر ماضی ... قاعده ٔ ملک سخت قوی و استوار پیش خداوند نهاد و برفت . (تاریخ بیهقی ). مردی پیدا خواهد شد که از آن مرد بندگان او را[ خدا ] راحت خواهد بود و آبادانی و قاعده های استوار مینهد. (تاریخ بیهقی ). امیر ماضی مدت یافت و دولت و قاعده ٔ ملک سخت قوی و استوار نهاد. (تاریخ بیهقی ).
خسرو بتو کامکاردولت
دولت بتو استواربنیاد.
پایدار و استوار است از تو دین و مملکت
پایدار و پایدار و استوار و استوار.
بکش بگرد معادی دین سکندروار
بزرگ حصنی سخت استوار از آتش و آب .
از رای استوار تو اندر جهان عدل
تا حشر ماند قاعده ٔ استوار ملک .
در جهان ملک استوار ترا
قوت از دین استوار تو باد.
چه خوش عیش و چه خرم روزگار است
که دولت عالی و دین استواراست .
فرع باشد بی خلل چون اصل باشد استوار.
زن گرنه یکی هزار باشد
در عهد کم استوار باشد.
عهد مرد استوار میباشد.
|| منیع. (تفلیسی ) (منتهی الارب ). محکم . مستحکم . حصین . (مهذب الاسماء). مشید. راسی . راسیة. مرصوص . بااستحکامات . با قلاع و حصار و باره ها که بدشواری مسخر شود: دژی استوار؛ حصنی حصین : و آن وقت سمرقند را از چینستان داشتندی و سمرقند را حصارهای استوار بود. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). اندر کوهی که میان ختلان و چغانیان است اندر دره ای نشسته اند و جائی سخت استوار است . (حدودالعالم ). و اندر وی حصاریست سخت استوار. (حدود العالم ). پرکدر... را قهندز است استوار. (حدود العالم ). و اندر نصیبین ، حصاریست استوار. (حدود العالم ). و شهرستان وی سخت استوار است . (حدود العالم ). منبج ، شهرکیست بشام اندر بیابان استوار. (حدود العالم ). شومان ، شهریست استوار و به براکوه نهاده . (حدود العالم ). بخارا، شهریست استوار و اندرمیان دو رود نهاده . (حدودالعالم ). تفلیس ، شهریست بزرگ و خرم و استوار. (حدود العالم ). و بنزدیک او قلعه ٔ دیگر است میانشان فرسنگی سخت استوار. (حدود العالم ). و اندر وی [ شیراز ] یکی قهندز است قدیم سخت استوار آنرا قلعه ٔ شه مؤبذ خوانند. (حدود العالم ). باسند، شهرکیست با مردم بسیار و بر راه بخارا و سمرقند جائی استوار و با مردمانی جنگی . (حدود العالم ).
بپرسید دیگر که بر کوهسار
یکی شارسان یافتم استوار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 1 ص 209).
تا تو ای خسرو حصار سیستان بگشاده ای
استواری نیست کس را بر حصار استوار.
چون غوریان ... بقلعت های استوار که داشتند اندر شدند. (تاریخ بیهقی ص 110). بحصاری رسیدند که آنرا برتر میگفتند قلعتی سخت استوار . (تاریخ بیهقی ص 92). کوهتیز استوار است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 53). چون غوریان خبر وی [ محمود غزنوی را ] بیافتند بقلعتهای استوار که داشتند اندر شدند و جنگ را بسیجیدند. (تاریخ بیهقی ). واین نیز حصاری بود سخت استوار و نامدار. (تاریخ بیهقی ). مردی از مهتران عرب نام او حمدان قلعه ای داشت سخت عظیم استوار. (مجمل التواریخ و القصص ). قلعه ای استوار ساخته بود. (مجمل التواریخ و القصص ). مگر بر راه او متمردی بود و حصاری استوار داشت . (تاریخ طبرستان ).
سه فرع گشت موالید و دست قدرت او
بر آن سه فرع بناهای استوار نهاد.
ای دل اساس خانه ٔ عمر استوار نیست
سرمایه ای خوش است ولی پایدار نیست .
|| سخت . صعب . محکم :
پسرش آن گرانمایه اسفندیار
به بند گران اندر است استوار.
چنانش ببستند پای استوار
که هر کش همی دید بگریست زار.
نشانی ز پیروز خسرو بجست
بیاورد بیگانه مردی درست ...
فرستاد او را گرفتند خوار
ببستند پایش ببند استوار.
چنین گفت کای نامور شهریار
کسی را ببندی ببند استوار
به بیچارگی جان بنان بسپرد
خورش بازگیرند از او تا مرد .
کسی سازد رسن از نور خورشید
که اندر هستی خود ذره وار است
کسی کو در وجود خویش مانده ست
مده پندش که بندش استوار است .
|| راست گو. مقبول القول . مصدّق :
گر شرح دهم حال ،هیچ کودک
باشد که مرا استوار دارد.
سوگند خوری که بی تو شادم
سوگند مخور که استواری .
|| سخت . شدید. آزاد : غلامی که وی را قماش گفتندی درآمد و بر شیر زخمی استوار کرد چنانکه بدان تمام شد و بیفتاد. (تاریخ بیهقی ). امیر نیزه بگذارد بر سینه ٔ وی [ شیر ] و زخمی زد استوار. (تاریخ بیهقی ). ناگاه از کمین برآمدند و بر فائق وایلمنکو زدند زدنی سخت استوار چنانکه هزیمت شدند. (تاریخ بیهقی ).
بسم دزد خواندند و کردند خوار
فراوان طپانچه زدند استوار.
|| مکین . متمکّن . مستقرّ. || مطمئن . ثابت :
تا استوار دید ترا در مصاف رزم
بر جان و عمر، دشمن تو استوار نیست .
بعهدم دست میگیری ولیکن
که میگوید که پایت استوار است .
|| قویم . مؤکّد. || مأمون . بأمانت :
چنان بد که یک روز هر دو جوان
ببردند خوان نزد نوشیروان
بسر بر نهاده یکی پیشکار
که بودی خورش نزد او استوار.
|| امن . محفوظ . مضبوط. (برهان ) : شمایان را اینجا احتیاط باید کرد و آنچه از ری آورده شده است از نقد و جامه همه ، جائی استوار بنهید که نتوان دانست که حالها چون گردد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 552). || صریح . بی پرده :
نوشتش یکی نامه ٔ استوار
که ای نامور فرخ اسفندیار...
|| درشت : هکلَّس ؛ درشت استوار. جلفزیز؛ ناقه ٔ درشت و استوار. (منتهی الارب ). || عزیز. || موثق .(دهار). امین . (خلاص ) (برهان ). معتمد. (التفهیم ) (برهان ). اعتمادی . (برهان ). معتبر. ثقه . (مهذب الاسماء).ثقت :
... پس شدّاد بخلیفتان خویش نامه نوشت بجهان اندر هر کجا پادشاهی وی بود امیران و خلیفتان و کارداران و وکیلان و استواران وی بودند و آنچه بدین ماند چون ضحاک العلوان و الولیدبن الریان ... (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
یکی آرزو خواهم از شهریار
که با من فرستد یکی استوار
که تا هر کسی کو نبرد آورد
سر دشمنی زیر گرد آورد
نویسد بنامه درون نام او
رونده شود در جهان کام او.
فرستاد با او یکی استوار
ز ایوان بنزدیک آن سوگوار.
که نه نامور استواران خویش
جهاندیده و رازداران خویش
فرستادم اینک بنزدیک تو...
چو مهران ستاد آن سخنها شنید
بیاورد با استواران کلید.
بدستور فرمود از آن پس قباد
کز او هیچ بر بد مکن نیز یاد
بگو تا سوی طیسفونش برند
ز درگاه با رهنمونش برند
بباشد به آرام تا روز چند
نباید که دارد کس او را نژند
بر او بر موکل کنی استوار
گلینوش را با سواری هزار.
چنین گفت رومی که گر شهریار
فرستد مرا با یکی استوار.
یکی استواری فرستاد شاه
بدان تا کند کار موبد نگاه ...
چو بشنید گریان برفت استوار
بیاورد پاسخ بر شهریار.
هر آنکس که رفتی بدرگاه شاه
بشایسته کاری وگر دادخواه
شدندی برش استواران اوی
بپرسیدن از کارداران اوی .
غنیمت ببخشید پس بر سپاه
جز از گنج ناپاکدل ساوه شاه
فرستاد با استواران خویش
جهاندیده و نامداران خویش
ببردند یکسر بدرگاه شاه
سپهبد سوی جنگ شد با سپاه .
دیوان خراج او [ ربیع الحارثی ] نهاد بسیستان و رسم دبیران و حسّاب و جهبذ و جابی و مستوفی و مشرفان و استواران ، و این همه بتدبیر حسن بصری کرد که او با وی اینجا آمده بود. (تاریخ سیستان ص 92).
بگرد خادمان و نامداران
گزیده ویژگان و استواران .
مالداری لیک رویست و ریا اندر بُنه
کشت کردی لیک خوکست و ملخ در کشت زار
حق همی گوید بده تا ده مکافاتت دهم
آن بحق ندهی و بس آسان بپاشی در شیار
این نه شرط مؤمنی باشد که در ایمان او
حق همی خائن نماید، خاک و سرگین استوار.
در معنی نقیب چهار وجه گفتند... ربیع گفت امین و استوار قوم باشد. (تفسیر ابوالفتوح رازی ج 2 ص 118 س 6).
همان استواران درگاه را
کز ایشان بدی ایمنی شاه را.
محمد ستوده امین استوار
بقرآن ثنا گفت وی را خدای .
در ولایت خوارزم و ماورأالنهر و اصفهان و عراق عادت چنان باشد که بر هر دیهی شخصی را که بأمانت و اعتماد مشهور باشد امین گمارند و او را استوار گویند و آن شغل را استواری خوانند و استوار غیر رئیس باشد. (صحاح الفرس ).
- استوار آمدن ؛ موافق شدن : و نزدیک امیر فرستاد و درخواست که مرا دستوری دهد تا بر سر آن ضیعت روم که این هوا مرا نمیسازد تا آنجا دعای دولت گویم و امیر استوار آمد و موافق ودستوری داد و او را عفو کرد. (تاریخ بیهقی ص 364).
- استوار آمدن قولی یا تدبیری کسی را؛ درست آمدن . صحیح بنظر آمدن . یقین شدن . باور آمدن :
شیر تا بر کنگره ٔ کاخت سر نخجیردید
از غم و از رشک خون گرید به روزی چند بار
چشم شیر از خون گرستن سرخ باشد روز و شب
هرکه چشم شیر دید این آید او را استوار.
و سوگندان بر زبان راند که جزضیعتی که بگوزگانان دارد... هیچ چیز ندارد... و امیر را استوار آمد. (تاریخ بیهقی ).
بدین نسبت زور با جهل او
گوا دارم اکنون هم از اهل او
بگهواره از کودک شیرخوار
همی پرس تا آیدت استوار.
و قاضیی بود به قم از دست صاحب که صاحب را در... او اعتقادی بود راسخ و یک یک برخلاف این از وی خبر میدادند و صاحب را استوار نمی آمد تا از ثقات اهل قم دو مقبول القول گفتند. (چهارمقاله ).
کرده چنان استوار با دل و جان عهد غم
کز کسی ار بشنوی نایدت آن استوار.
هر آن فریب که از عشوه ایست در کارم
مرا ز ساده دلی استوار می آید.
ملک را گفتن درویش استوار آمد گفت از من تمنائی بکن ... (گلستان ). جوانان را تدبیر پیر استوار آمد. (گلستان ).
- استوار برآوردن بنا ؛ رص ّ.(تاج المصادر بیهقی ).
- استوار بستن و استوار ببستن ؛ اعکاء. محکم بستن . شدّ. (تاج المصادر بیهقی ). لزّ. لَزَز. (تاج المصادر بیهقی ). لفم . اِلفام . (منتهی الارب ). ایثاق . (تاج المصادر بیهقی ) :
از آن پس عقاب دلاور چهار
بیاورد و بر تخت بست استوار.
ببستم میان یلی استوار
ابا جادوان ساختم کارزار.
درش استوار از پی او ببست
که تا میهمانش کند استوار.
چون آرزو آید شکالش کند [ خرد ] و بر آخورش استوار ببندد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 98). و بر آخر بکوه دماوند بر چاهی ببستش [ضحاک را ] استوار. (مجمل التواریخ و القصص ).
خست بزخم حسام گرده ٔ گردون تمام
بست ببند کمند گردن دهر استوار.
... بامدادان که ملک کنیزک را جست و نیافت حکایت کردند خشم گرفت و فرمود تا سیاه را با کنیزک استوار ببندند. (گلستان ). پارسائی بر یکی از خداوندان نعمت گذر کرد که بنده ای رادست و پای استوار بسته عقوبت همی کرد. (گلستان ).
- استوار بودن ؛ قایم بودن . ثابت بودن . راسخ بودن :
دل لشکر از بیم او خون گرفت
نبودند بر جای خویش استوار.
یکی کودک شرمسار است سخت
به دین خودش استوار است سخت .
و مدبر ملک باید که عقل او بدانش آراسته باشد ودانش او بعقل استوار باشد. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 30).
شاها بنای ملک بتو استوار باد
در دست جاه تو ز بقا دستیار باد.
بنیاد ملک بی سر تیغ استوار نیست
او را که ملک باید بی تیغ کار نیست .
خیر نبیند شخص مرگ که در نبرد فنا سخت استوار است . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 457).
- || در امن بودن . محفوظ بودن :
شنیدم که چیزی بود استوار
که او را نگهبان بود بی شمار
مگر راز کآنگاه پنهان بود
که او را یکی تن نگهبان بود.
- || پذیرفته بودن . مقبول بودن :
دانی که بی مصور صورت نیامده ست
دانی که این سخن بر عقل استوارنیست .
- || درست بودن . کامل بودن :
بر لحن چنگ و سازی کش زیر زار باشد
زیرش درست باشدبم استوار باشد.
- || اطمینان داشتن . واثق بودن . ایمنی :
کلید شبستان بدو دادو گفت
برو تا کرا بینی اندر نهفت
پرستنده با او بیامد چهار
که خاقان بدیشان بدی استوار.
نگر تا نباشی بر او استوار
بمن بنگر و زو دل ایمن مدار.
که داند که مادرش چون داشتی
ز جانش همانا فزون داشتی ...
ز بیم استوارش نبودی بکس
خود او بود او را نگهدار و بس .
بکس یک زمان استوارش نبود
بجز خود شب و روز یارش نبود.
امید از جهان سوی او داشتی
زمانی ز آغوش نگذاشتی
بهیچ آدمی استوارش نبود
شب و روز بی او قرارش نبود.
- || محکم بودن . حصین بودن : هزیمتیان چون بدیه رسیدند آنرا حصار گرفتند و سخت استوار بود. (تاریخ بیهقی ). و اهل بیکند جمله بازرگانان بوده اند و بازرگانی چین و دریا کردندی و بغایت توانگر بوده اند و قتیبةبن مسلم بسیار رنج دید بگرفتن اوکه بغایت استوار بود و او را شهرستان روئین خوانده اند. (تاریخ بخارا).
- استوار بودن بر جای ؛ پابرجا بودن :
ز پهلوی ره شیری آمد پدید
غریونده چون رعد در کوهسار...
دل لشکر از بیم او خون گرفت
نبودند بر جای خویش استوار.
- استوار بودن در عقیدتی ؛ ثابت بودن در آن .عدم تزلزل در آن .
- استوار داشتن ؛ برقرار داشتن :
و اسئل القریة التی کنا فیها... (قرآن 82/12)؛ و اگر استوار نداری ما را، بپرس از مردمان مصر و از مردمان کاروان . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). و عبدالمطلب ایشان را نیکو داشت وعده کرد استوار نداشتند. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). ایشان آواز پیغمبر شنیدند ولی بازنگشتند و استوار نداشتند و با خویشتن گفتند پیغمبرخدای را کشتند. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). هرمز گفت نشاید بودن و پرویز را [ در اینکه سکه ای درم کردن به ری بامر پرویز نبوده و بهرام چوبینه بمکر و دستان این کار کرده است ] استوار نداشت . و پرویز از پدر بترسید و بشب بگریخت . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). حسان بن ربیع سپاه برگرفت و قصد قبیله ٔ جدیس کرد چون بسه روز راه رسید ریاح او را گفت مرا اینجا خواهریست ... بجهان اندر کسی نیست تیزچشم تر از وی ... بفرمای سپاه را تا هر کسی درختی برکنند و پیش خویش میبرند تا او چون بنگرد درختان بیند. همچنان کردند. ایشان یمامه را گفتند بر مناره رو و بنگر تا چه بینی . گفت همی بینم که درختان همیروند صورت ایشان صورت درخت و رفتن ایشان رفتن مردم . او را استوار نداشتند. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
ندانی که برهان نباشد بکار (؟)
ندارد کسی این سخن استوار.
سرخی از خون نگسلد هرگز چنان کز نار نور
مردمان گویند، لیکن من ندارم استوار.
گر استوار نداری حدیث آسانست
مدیح شاه بخوان و نظیر شاه بیار.
فخر بر دیگر جهودان خیبری را خط اوست
بنگر اینک گر نداری استوار ای ناصبی .
نیک نگه کن گر استوارنداری
شخص چو نالم که بود چون که تربل .
برخیز و بیازمای ار ایدونک
بر قول نداری استوارم .
دروغست گفتارهاش ای برادر
بهر چت بگوید مدار استوارش .
و میگوید [ ابوعلی سینا ] زنی را دیدم که این علت بر وی دراز گشته بود و دل از خویشتن برداشته و مرگ را ساخته بر ادرار به گلشکر علاج کردم شفا یافت و گوشت بدو بازآمد و فربه گشت و میگویدنتوانم گفت که چه مبلغ گلشکر بدو دادم که ترسم استوار ندارند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
چو وصل او را عقل من استوار نداشت
دو دست من سر زلفینش استوار گرفت .
گوشم اول که این خبر بشنود
بروانت که استوار نداشت .
گر گوش بشنود که بماننداو کیست
کم دارد آن شنوده ٔ گوش استوار دل .
آخر چند کسی که خبر میدهند از وجود بغداد که بغدادی هست تو آنرا استوار میداری و بشک نمی توانی بودن . (کتاب المعارف ).
ای که میگوئی خرد به یا روان
من بگویم گر تو داری استوار
آدمی را عقل باید در بدن
ورنه جان در کالبد دارد حمار.
- || اطمینان داشتن . وثوق . مطمئن بودن . ایتمان . امین شمردن : و سلیمان را زنی بود جراده نام و سلطان جز او را بر انگشتری استوار نداشتی . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). پس قباد بملک اندر بنشست و سوفرای را خلیفه کرد و داد فرمود کردن و گفت تو با من نبودی و پسرت با من بود و حق وی واجب شد بخدمت که مرا کرد اندرین راه و ترا نیز حق بر من واجب است که پدرم ترا استوار داشت و ملک بتو سپرد.(ترجمه ٔ طبری بلعمی ). میان پیغمبر صلی اﷲ علیه و سلم و ابوبکر دوستی بود و ابوبکر اندر میان قریش پسندیده و بزرگوار بود و مال بسیار داشت و مردمان او را استوار داشتندی . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). گویند که مریم آنجا خوشه چیدی با یوسف درودگر و عیسی را بکس استوارنداشتی و گهواره او به پشت اندر انداخته بودی و خوشه همی چیدی . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
بیا یوسف خویش را گوش دار
مدارش بهیچ آدمی استوار.
مدار ای پدر تا تو باشی مدار
از این پس بسوگندشان استوار.
بخواهر سپرده ست مادر ورا
بود خاله او را کنون مادرا...
همی داردش روز و شب در کنار
ندارد بهر کس ورا استوار.
هیچ کس را تو استوار مدار
کار خود کن کسی بیار مدار.
نقل است که وقتی بحج میرفت دیگران با وی بودند گفتند از ماهیچکس زاد و راحله ندارد. ابراهیم گفت خدای را استوار دارید در رزق ، آنگاه گفت در درخت نگرید اگر زر طمع دارید زر گردد همه درختان مغیلان زر شده بود بقدرت خدای تعالی . (تذکرة الاولیاء عطار).
بسوگند و عهد استوارش مدار
نگهبان پنهان بر او بر گمار.
- استوار داشتن کسی را در قولی ؛ باور کردن گفتار او. گرویدن . تصدیق کردن .
- استوار شدن ؛ محکم شدن . استحکام . (زوزنی ). توکد. (زوزنی ). ثابت شدن . راسخ شدن :
پشتوان کمال چون باید
میخ حزم تو استوار شود.
گر قدمت شد بیقین استوار
گرد ز دریا نم از آتش برآر.
- استوار کردن ؛ محکم کردن . سخت کردن . مؤکد گردانیدن . تصتیم . (منتهی الارب ) :
آن همای رایت فرخنده ٔ او خفته نیست
آخر او خواهد بنای مملکت کرد استوار.
سلطان محمود... با منوچهرخان والی گرگان عقد و عهد استوار کردی . (تاریخ بیهقی ). خشم لشکر این پادشاه است که بدیشان ... ثغور استوار کند. (تاریخ بیهقی ). تا امیر جلیل منصور منوچهربن قابوس طاعتدار و... باشد و شرایط آن عهد که او [ محمود ] را بسته است و بسوگندان گران استوار کرده ... نگاه دارد... من دوست او باشم [ مسعود ]. (تاریخ بیهقی ص 132). میداند [ منوچهربن قابوس ] روز پدرم [ محمود ] بپایان آمدست جانب خویشتن را خواهد که با ما استوار کند. (تاریخ بیهقی ص 131). کوتوال وی را از آن خانه بخانه ٔ دیگر برد و احتیاط زیادت کرد و فرمود تا آن سمج بخشت و گل استوار کردند. (تاریخ بیهقی ص 432).
پند پذیر ای پسر که پند ترا
پای بدین اندر استوار کند.
ملک را استوار کردستی
بوزیری دبیر و باتدبیر.
گوش همی گوید از محال و دروغ
راه بکن سخت استوار مرا.
مردمان با سلاح آنجا اندرفرستاد و بفرمود تا هر چه میکندند بچوب و نی و خاک استوار میکردند و می پوشانیدند تا بزیر دیوار حصار برسیدند و مقدارپنجاه گز جای سوراخ کردند و با ستونها استوار کردند. (تاریخ بخارا). و عهدهای خدای و رسول خدای استوار کردند و همه اعیان شهر بر آن صلح نامه خطها نوشتند. (تاریخ بخارا). بمخرجی میان دو کوه بلند التجا ساخت ومغفر و مدخل آن مضیق بفیلان کوه پیکر استوار کرد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 350).
تا نکنی جای قدم استوار
پای منه در طلب هیچ کار.
- || درست کردن ، چنانکه قرآن را: روزی بنی اسرائیل جمع آمدند و گفتند [ داود را ] ای خلیفه ٔ خدا میباید ما را که آواز تو بشنویم و زبور استوار کنیم تا دل ما بیاساید و روشن شود. (قصص الانبیاء ص 157).
- || صحه نهادن : من نامه نبشتم ، وی آنرا بخط خویش استوار کرد. (تاریخ بیهقی ).
- || سخت گرفتن . سخت بستن . محکم بستن :
آخر کآرام گیرد و نچخدنیز
دَرْش کند استوار مرد نگهبان .
در بفلج اندر بکردم استوار
در کلیدان اندرون هشتم مدنگ .
سر گنج را شاه کرد استوار
براه بیابان برآراست کار.
در دخمه ٔ شاه کرد استوار
بسی برنیامد برین روزگار
که شیرویه را زهر دادند نیز
جهان را ز شاهان پر آمد قفیز.
چنانکه تمامت دیوار محکم بگرفت و درها را محکم استوار کردند. (قصص الانبیاء ص 133).
از بس که گفتم ای ملکه بس بس از کرم
جمله ملائکه در گوش استوار کرد.
- استوار گردانیدن ؛محکم کردن . ثابت کردن : اِخداع ؛ استوار گردانیدن چیزی را بچیزی . (منتهی الارب ) : و آنچه از جهت وی در تأسیس قواعد خلافت و تأکید مبانی ملک و دولت تقدیم افتاد... چنان مستحکم و استوار گردانید که چهارصد و اند سال بگذشت . (کلیله و دمنه ).
- استوار گردیدن ؛ محکم شدن . ثابت گشتن : رسولان فرستاده آید... تا قواعد دوستی ... استوارتر گردد. (تاریخ بیهقی ).
- || مطمئن گردیدن : و گفت هرکه قناعت کند از اهل زمانه راحت یابد و هرکه توکل کند استوار گردد. (تذکرة الاولیاء عطار).
- استوار گرفتن ؛ محکم گرفتن :
درآمد به او رستم نامدار
گرفته بر و یال او استوار.
- استوار گفتن ؛ با اطمینان گفتن . صریح و آشکار بیان کردن . رُک گفتن :
راست کن لفظ و استوار بگوی
سره کن راه و پس دلیر بتاز.
- جای استوار داشتن ؛ در جائی مأمون مقیم بودن که کس را بدان دست رس نباشد : عبدالجبار پسر وزیر روی پنهان کرد، بیم جان بود. می جویند و او را نمی یابند که جای استوار دارد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 429).
|| نلرزیدنی . || واثق . (ابوالفتوح رازی ). || باور. (برهان ). || در اصطلاح نظام امروز، صاحب درجه ایست بالاتر از گروهبان یکم (وکیل باشی ) و پائین تر از ستوان سوم (نایب سوم ) و آن شامل دو درجه ٔ استوار یکم و استوار دوم است .
کرانه گرفتم ز یاران بد
که بنیاد من استوار است خود.
ز تیزیش خندان شد اسفندیار
بیازید و دستش گرفت استوار.
بدو گفت ازینها کدامست شاه
سوی نیکویی ها نماینده راه
چنین داد پاسخ که راه خرد
زهر دانشی بی گمان بگذرد
همان خوی نیکو که مردم بدوی
بماند همه ساله با آب روی
وزین گوهران گوهری استوار
تن خشندی دیدم از روزگار.
یکی عهد خواهم کنون استوار
سزاوار مهری برو یادگار
که ما زین پس از کین ایرج سخن
نرانیم و زآن روزگار کهن .
ابا هدیه و نامه و با نثار
یکی درج و قفلی بدو استوار.
بپرسید دیگر که در کوهسار
یکی شارسان یافتم استوار.
شهنشاه را سربسر دوستدار
بفرمان ببسته کمر استوار.
چو بر تخت شاهی نشست استوار
ندانست جز خویشتن شهریار.
همچو زلف نیکوان خردساله تاب خورد
همچو عهد دوستان سالخورده استوار.
مرد سر خُمش استوار بپوشد
تا بچگان از میان خم بنجوشد.
بود گرزهاشان سر گوسپند
زده در سر دستواری بلند
بسنگ فلاخن ز صد گام خوار
بدوزند در خاره میخ استوار.
پلی بود قوی پشتوانه های قوی برداشته و پشت آن استوار پوشیده . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 261). و چون این قواعد استوار گشت و کارها قرار گرفت اگر رأی غزو دوردست تر افتد توان کرد. (تاریخ بیهقی ص 285). آن زمین را که در اوست برکت و آبادانی و قاعده های استوار می نهد. (تاریخ بیهقی ص 92). بنده را صوابتر آن مینماید که خداوند این زمستان ببلخ رود تا بحشمت حاضری وی رسولان را بر مراد بازگردانند با عقد و عهد استوار. (تاریخ بیهقی ص 285). آن زمین که در اوست [ پادشاه عادل ]... قاعده های استوار مینهد. (تاریخ بیهقی ). امیر ماضی ... قاعده ٔ ملک سخت قوی و استوار پیش خداوند نهاد و برفت . (تاریخ بیهقی ). مردی پیدا خواهد شد که از آن مرد بندگان او را[ خدا ] راحت خواهد بود و آبادانی و قاعده های استوار مینهد. (تاریخ بیهقی ). امیر ماضی مدت یافت و دولت و قاعده ٔ ملک سخت قوی و استوار نهاد. (تاریخ بیهقی ).
خسرو بتو کامکاردولت
دولت بتو استواربنیاد.
پایدار و استوار است از تو دین و مملکت
پایدار و پایدار و استوار و استوار.
بکش بگرد معادی دین سکندروار
بزرگ حصنی سخت استوار از آتش و آب .
از رای استوار تو اندر جهان عدل
تا حشر ماند قاعده ٔ استوار ملک .
در جهان ملک استوار ترا
قوت از دین استوار تو باد.
چه خوش عیش و چه خرم روزگار است
که دولت عالی و دین استواراست .
فرع باشد بی خلل چون اصل باشد استوار.
زن گرنه یکی هزار باشد
در عهد کم استوار باشد.
عهد مرد استوار میباشد.
|| منیع. (تفلیسی ) (منتهی الارب ). محکم . مستحکم . حصین . (مهذب الاسماء). مشید. راسی . راسیة. مرصوص . بااستحکامات . با قلاع و حصار و باره ها که بدشواری مسخر شود: دژی استوار؛ حصنی حصین : و آن وقت سمرقند را از چینستان داشتندی و سمرقند را حصارهای استوار بود. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). اندر کوهی که میان ختلان و چغانیان است اندر دره ای نشسته اند و جائی سخت استوار است . (حدودالعالم ). و اندر وی حصاریست سخت استوار. (حدود العالم ). پرکدر... را قهندز است استوار. (حدود العالم ). و اندر نصیبین ، حصاریست استوار. (حدود العالم ). و شهرستان وی سخت استوار است . (حدود العالم ). منبج ، شهرکیست بشام اندر بیابان استوار. (حدود العالم ). شومان ، شهریست استوار و به براکوه نهاده . (حدود العالم ). بخارا، شهریست استوار و اندرمیان دو رود نهاده . (حدودالعالم ). تفلیس ، شهریست بزرگ و خرم و استوار. (حدود العالم ). و بنزدیک او قلعه ٔ دیگر است میانشان فرسنگی سخت استوار. (حدود العالم ). و اندر وی [ شیراز ] یکی قهندز است قدیم سخت استوار آنرا قلعه ٔ شه مؤبذ خوانند. (حدود العالم ). باسند، شهرکیست با مردم بسیار و بر راه بخارا و سمرقند جائی استوار و با مردمانی جنگی . (حدود العالم ).
بپرسید دیگر که بر کوهسار
یکی شارسان یافتم استوار.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 1 ص 209).
تا تو ای خسرو حصار سیستان بگشاده ای
استواری نیست کس را بر حصار استوار.
چون غوریان ... بقلعت های استوار که داشتند اندر شدند. (تاریخ بیهقی ص 110). بحصاری رسیدند که آنرا برتر میگفتند قلعتی سخت استوار . (تاریخ بیهقی ص 92). کوهتیز استوار است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 53). چون غوریان خبر وی [ محمود غزنوی را ] بیافتند بقلعتهای استوار که داشتند اندر شدند و جنگ را بسیجیدند. (تاریخ بیهقی ). واین نیز حصاری بود سخت استوار و نامدار. (تاریخ بیهقی ). مردی از مهتران عرب نام او حمدان قلعه ای داشت سخت عظیم استوار. (مجمل التواریخ و القصص ). قلعه ای استوار ساخته بود. (مجمل التواریخ و القصص ). مگر بر راه او متمردی بود و حصاری استوار داشت . (تاریخ طبرستان ).
سه فرع گشت موالید و دست قدرت او
بر آن سه فرع بناهای استوار نهاد.
ای دل اساس خانه ٔ عمر استوار نیست
سرمایه ای خوش است ولی پایدار نیست .
|| سخت . صعب . محکم :
پسرش آن گرانمایه اسفندیار
به بند گران اندر است استوار.
چنانش ببستند پای استوار
که هر کش همی دید بگریست زار.
نشانی ز پیروز خسرو بجست
بیاورد بیگانه مردی درست ...
فرستاد او را گرفتند خوار
ببستند پایش ببند استوار.
چنین گفت کای نامور شهریار
کسی را ببندی ببند استوار
به بیچارگی جان بنان بسپرد
خورش بازگیرند از او تا مرد .
کسی سازد رسن از نور خورشید
که اندر هستی خود ذره وار است
کسی کو در وجود خویش مانده ست
مده پندش که بندش استوار است .
|| راست گو. مقبول القول . مصدّق :
گر شرح دهم حال ،هیچ کودک
باشد که مرا استوار دارد.
سوگند خوری که بی تو شادم
سوگند مخور که استواری .
|| سخت . شدید. آزاد : غلامی که وی را قماش گفتندی درآمد و بر شیر زخمی استوار کرد چنانکه بدان تمام شد و بیفتاد. (تاریخ بیهقی ). امیر نیزه بگذارد بر سینه ٔ وی [ شیر ] و زخمی زد استوار. (تاریخ بیهقی ). ناگاه از کمین برآمدند و بر فائق وایلمنکو زدند زدنی سخت استوار چنانکه هزیمت شدند. (تاریخ بیهقی ).
بسم دزد خواندند و کردند خوار
فراوان طپانچه زدند استوار.
|| مکین . متمکّن . مستقرّ. || مطمئن . ثابت :
تا استوار دید ترا در مصاف رزم
بر جان و عمر، دشمن تو استوار نیست .
بعهدم دست میگیری ولیکن
که میگوید که پایت استوار است .
|| قویم . مؤکّد. || مأمون . بأمانت :
چنان بد که یک روز هر دو جوان
ببردند خوان نزد نوشیروان
بسر بر نهاده یکی پیشکار
که بودی خورش نزد او استوار.
|| امن . محفوظ . مضبوط. (برهان ) : شمایان را اینجا احتیاط باید کرد و آنچه از ری آورده شده است از نقد و جامه همه ، جائی استوار بنهید که نتوان دانست که حالها چون گردد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 552). || صریح . بی پرده :
نوشتش یکی نامه ٔ استوار
که ای نامور فرخ اسفندیار...
|| درشت : هکلَّس ؛ درشت استوار. جلفزیز؛ ناقه ٔ درشت و استوار. (منتهی الارب ). || عزیز. || موثق .(دهار). امین . (خلاص ) (برهان ). معتمد. (التفهیم ) (برهان ). اعتمادی . (برهان ). معتبر. ثقه . (مهذب الاسماء).ثقت :
... پس شدّاد بخلیفتان خویش نامه نوشت بجهان اندر هر کجا پادشاهی وی بود امیران و خلیفتان و کارداران و وکیلان و استواران وی بودند و آنچه بدین ماند چون ضحاک العلوان و الولیدبن الریان ... (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
یکی آرزو خواهم از شهریار
که با من فرستد یکی استوار
که تا هر کسی کو نبرد آورد
سر دشمنی زیر گرد آورد
نویسد بنامه درون نام او
رونده شود در جهان کام او.
فرستاد با او یکی استوار
ز ایوان بنزدیک آن سوگوار.
که نه نامور استواران خویش
جهاندیده و رازداران خویش
فرستادم اینک بنزدیک تو...
چو مهران ستاد آن سخنها شنید
بیاورد با استواران کلید.
بدستور فرمود از آن پس قباد
کز او هیچ بر بد مکن نیز یاد
بگو تا سوی طیسفونش برند
ز درگاه با رهنمونش برند
بباشد به آرام تا روز چند
نباید که دارد کس او را نژند
بر او بر موکل کنی استوار
گلینوش را با سواری هزار.
چنین گفت رومی که گر شهریار
فرستد مرا با یکی استوار.
یکی استواری فرستاد شاه
بدان تا کند کار موبد نگاه ...
چو بشنید گریان برفت استوار
بیاورد پاسخ بر شهریار.
هر آنکس که رفتی بدرگاه شاه
بشایسته کاری وگر دادخواه
شدندی برش استواران اوی
بپرسیدن از کارداران اوی .
غنیمت ببخشید پس بر سپاه
جز از گنج ناپاکدل ساوه شاه
فرستاد با استواران خویش
جهاندیده و نامداران خویش
ببردند یکسر بدرگاه شاه
سپهبد سوی جنگ شد با سپاه .
دیوان خراج او [ ربیع الحارثی ] نهاد بسیستان و رسم دبیران و حسّاب و جهبذ و جابی و مستوفی و مشرفان و استواران ، و این همه بتدبیر حسن بصری کرد که او با وی اینجا آمده بود. (تاریخ سیستان ص 92).
بگرد خادمان و نامداران
گزیده ویژگان و استواران .
مالداری لیک رویست و ریا اندر بُنه
کشت کردی لیک خوکست و ملخ در کشت زار
حق همی گوید بده تا ده مکافاتت دهم
آن بحق ندهی و بس آسان بپاشی در شیار
این نه شرط مؤمنی باشد که در ایمان او
حق همی خائن نماید، خاک و سرگین استوار.
در معنی نقیب چهار وجه گفتند... ربیع گفت امین و استوار قوم باشد. (تفسیر ابوالفتوح رازی ج 2 ص 118 س 6).
همان استواران درگاه را
کز ایشان بدی ایمنی شاه را.
محمد ستوده امین استوار
بقرآن ثنا گفت وی را خدای .
در ولایت خوارزم و ماورأالنهر و اصفهان و عراق عادت چنان باشد که بر هر دیهی شخصی را که بأمانت و اعتماد مشهور باشد امین گمارند و او را استوار گویند و آن شغل را استواری خوانند و استوار غیر رئیس باشد. (صحاح الفرس ).
- استوار آمدن ؛ موافق شدن : و نزدیک امیر فرستاد و درخواست که مرا دستوری دهد تا بر سر آن ضیعت روم که این هوا مرا نمیسازد تا آنجا دعای دولت گویم و امیر استوار آمد و موافق ودستوری داد و او را عفو کرد. (تاریخ بیهقی ص 364).
- استوار آمدن قولی یا تدبیری کسی را؛ درست آمدن . صحیح بنظر آمدن . یقین شدن . باور آمدن :
شیر تا بر کنگره ٔ کاخت سر نخجیردید
از غم و از رشک خون گرید به روزی چند بار
چشم شیر از خون گرستن سرخ باشد روز و شب
هرکه چشم شیر دید این آید او را استوار.
و سوگندان بر زبان راند که جزضیعتی که بگوزگانان دارد... هیچ چیز ندارد... و امیر را استوار آمد. (تاریخ بیهقی ).
بدین نسبت زور با جهل او
گوا دارم اکنون هم از اهل او
بگهواره از کودک شیرخوار
همی پرس تا آیدت استوار.
و قاضیی بود به قم از دست صاحب که صاحب را در... او اعتقادی بود راسخ و یک یک برخلاف این از وی خبر میدادند و صاحب را استوار نمی آمد تا از ثقات اهل قم دو مقبول القول گفتند. (چهارمقاله ).
کرده چنان استوار با دل و جان عهد غم
کز کسی ار بشنوی نایدت آن استوار.
هر آن فریب که از عشوه ایست در کارم
مرا ز ساده دلی استوار می آید.
ملک را گفتن درویش استوار آمد گفت از من تمنائی بکن ... (گلستان ). جوانان را تدبیر پیر استوار آمد. (گلستان ).
- استوار برآوردن بنا ؛ رص ّ.(تاج المصادر بیهقی ).
- استوار بستن و استوار ببستن ؛ اعکاء. محکم بستن . شدّ. (تاج المصادر بیهقی ). لزّ. لَزَز. (تاج المصادر بیهقی ). لفم . اِلفام . (منتهی الارب ). ایثاق . (تاج المصادر بیهقی ) :
از آن پس عقاب دلاور چهار
بیاورد و بر تخت بست استوار.
ببستم میان یلی استوار
ابا جادوان ساختم کارزار.
درش استوار از پی او ببست
که تا میهمانش کند استوار.
چون آرزو آید شکالش کند [ خرد ] و بر آخورش استوار ببندد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 98). و بر آخر بکوه دماوند بر چاهی ببستش [ضحاک را ] استوار. (مجمل التواریخ و القصص ).
خست بزخم حسام گرده ٔ گردون تمام
بست ببند کمند گردن دهر استوار.
... بامدادان که ملک کنیزک را جست و نیافت حکایت کردند خشم گرفت و فرمود تا سیاه را با کنیزک استوار ببندند. (گلستان ). پارسائی بر یکی از خداوندان نعمت گذر کرد که بنده ای رادست و پای استوار بسته عقوبت همی کرد. (گلستان ).
- استوار بودن ؛ قایم بودن . ثابت بودن . راسخ بودن :
دل لشکر از بیم او خون گرفت
نبودند بر جای خویش استوار.
یکی کودک شرمسار است سخت
به دین خودش استوار است سخت .
و مدبر ملک باید که عقل او بدانش آراسته باشد ودانش او بعقل استوار باشد. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 30).
شاها بنای ملک بتو استوار باد
در دست جاه تو ز بقا دستیار باد.
بنیاد ملک بی سر تیغ استوار نیست
او را که ملک باید بی تیغ کار نیست .
خیر نبیند شخص مرگ که در نبرد فنا سخت استوار است . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 457).
- || در امن بودن . محفوظ بودن :
شنیدم که چیزی بود استوار
که او را نگهبان بود بی شمار
مگر راز کآنگاه پنهان بود
که او را یکی تن نگهبان بود.
- || پذیرفته بودن . مقبول بودن :
دانی که بی مصور صورت نیامده ست
دانی که این سخن بر عقل استوارنیست .
- || درست بودن . کامل بودن :
بر لحن چنگ و سازی کش زیر زار باشد
زیرش درست باشدبم استوار باشد.
- || اطمینان داشتن . واثق بودن . ایمنی :
کلید شبستان بدو دادو گفت
برو تا کرا بینی اندر نهفت
پرستنده با او بیامد چهار
که خاقان بدیشان بدی استوار.
نگر تا نباشی بر او استوار
بمن بنگر و زو دل ایمن مدار.
که داند که مادرش چون داشتی
ز جانش همانا فزون داشتی ...
ز بیم استوارش نبودی بکس
خود او بود او را نگهدار و بس .
بکس یک زمان استوارش نبود
بجز خود شب و روز یارش نبود.
امید از جهان سوی او داشتی
زمانی ز آغوش نگذاشتی
بهیچ آدمی استوارش نبود
شب و روز بی او قرارش نبود.
- || محکم بودن . حصین بودن : هزیمتیان چون بدیه رسیدند آنرا حصار گرفتند و سخت استوار بود. (تاریخ بیهقی ). و اهل بیکند جمله بازرگانان بوده اند و بازرگانی چین و دریا کردندی و بغایت توانگر بوده اند و قتیبةبن مسلم بسیار رنج دید بگرفتن اوکه بغایت استوار بود و او را شهرستان روئین خوانده اند. (تاریخ بخارا).
- استوار بودن بر جای ؛ پابرجا بودن :
ز پهلوی ره شیری آمد پدید
غریونده چون رعد در کوهسار...
دل لشکر از بیم او خون گرفت
نبودند بر جای خویش استوار.
- استوار بودن در عقیدتی ؛ ثابت بودن در آن .عدم تزلزل در آن .
- استوار داشتن ؛ برقرار داشتن :
و اسئل القریة التی کنا فیها... (قرآن 82/12)؛ و اگر استوار نداری ما را، بپرس از مردمان مصر و از مردمان کاروان . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). و عبدالمطلب ایشان را نیکو داشت وعده کرد استوار نداشتند. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). ایشان آواز پیغمبر شنیدند ولی بازنگشتند و استوار نداشتند و با خویشتن گفتند پیغمبرخدای را کشتند. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). هرمز گفت نشاید بودن و پرویز را [ در اینکه سکه ای درم کردن به ری بامر پرویز نبوده و بهرام چوبینه بمکر و دستان این کار کرده است ] استوار نداشت . و پرویز از پدر بترسید و بشب بگریخت . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). حسان بن ربیع سپاه برگرفت و قصد قبیله ٔ جدیس کرد چون بسه روز راه رسید ریاح او را گفت مرا اینجا خواهریست ... بجهان اندر کسی نیست تیزچشم تر از وی ... بفرمای سپاه را تا هر کسی درختی برکنند و پیش خویش میبرند تا او چون بنگرد درختان بیند. همچنان کردند. ایشان یمامه را گفتند بر مناره رو و بنگر تا چه بینی . گفت همی بینم که درختان همیروند صورت ایشان صورت درخت و رفتن ایشان رفتن مردم . او را استوار نداشتند. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
ندانی که برهان نباشد بکار (؟)
ندارد کسی این سخن استوار.
سرخی از خون نگسلد هرگز چنان کز نار نور
مردمان گویند، لیکن من ندارم استوار.
گر استوار نداری حدیث آسانست
مدیح شاه بخوان و نظیر شاه بیار.
فخر بر دیگر جهودان خیبری را خط اوست
بنگر اینک گر نداری استوار ای ناصبی .
نیک نگه کن گر استوارنداری
شخص چو نالم که بود چون که تربل .
برخیز و بیازمای ار ایدونک
بر قول نداری استوارم .
دروغست گفتارهاش ای برادر
بهر چت بگوید مدار استوارش .
و میگوید [ ابوعلی سینا ] زنی را دیدم که این علت بر وی دراز گشته بود و دل از خویشتن برداشته و مرگ را ساخته بر ادرار به گلشکر علاج کردم شفا یافت و گوشت بدو بازآمد و فربه گشت و میگویدنتوانم گفت که چه مبلغ گلشکر بدو دادم که ترسم استوار ندارند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
چو وصل او را عقل من استوار نداشت
دو دست من سر زلفینش استوار گرفت .
گوشم اول که این خبر بشنود
بروانت که استوار نداشت .
گر گوش بشنود که بماننداو کیست
کم دارد آن شنوده ٔ گوش استوار دل .
آخر چند کسی که خبر میدهند از وجود بغداد که بغدادی هست تو آنرا استوار میداری و بشک نمی توانی بودن . (کتاب المعارف ).
ای که میگوئی خرد به یا روان
من بگویم گر تو داری استوار
آدمی را عقل باید در بدن
ورنه جان در کالبد دارد حمار.
- || اطمینان داشتن . وثوق . مطمئن بودن . ایتمان . امین شمردن : و سلیمان را زنی بود جراده نام و سلطان جز او را بر انگشتری استوار نداشتی . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). پس قباد بملک اندر بنشست و سوفرای را خلیفه کرد و داد فرمود کردن و گفت تو با من نبودی و پسرت با من بود و حق وی واجب شد بخدمت که مرا کرد اندرین راه و ترا نیز حق بر من واجب است که پدرم ترا استوار داشت و ملک بتو سپرد.(ترجمه ٔ طبری بلعمی ). میان پیغمبر صلی اﷲ علیه و سلم و ابوبکر دوستی بود و ابوبکر اندر میان قریش پسندیده و بزرگوار بود و مال بسیار داشت و مردمان او را استوار داشتندی . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). گویند که مریم آنجا خوشه چیدی با یوسف درودگر و عیسی را بکس استوارنداشتی و گهواره او به پشت اندر انداخته بودی و خوشه همی چیدی . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
بیا یوسف خویش را گوش دار
مدارش بهیچ آدمی استوار.
مدار ای پدر تا تو باشی مدار
از این پس بسوگندشان استوار.
بخواهر سپرده ست مادر ورا
بود خاله او را کنون مادرا...
همی داردش روز و شب در کنار
ندارد بهر کس ورا استوار.
هیچ کس را تو استوار مدار
کار خود کن کسی بیار مدار.
نقل است که وقتی بحج میرفت دیگران با وی بودند گفتند از ماهیچکس زاد و راحله ندارد. ابراهیم گفت خدای را استوار دارید در رزق ، آنگاه گفت در درخت نگرید اگر زر طمع دارید زر گردد همه درختان مغیلان زر شده بود بقدرت خدای تعالی . (تذکرة الاولیاء عطار).
بسوگند و عهد استوارش مدار
نگهبان پنهان بر او بر گمار.
- استوار داشتن کسی را در قولی ؛ باور کردن گفتار او. گرویدن . تصدیق کردن .
- استوار شدن ؛ محکم شدن . استحکام . (زوزنی ). توکد. (زوزنی ). ثابت شدن . راسخ شدن :
پشتوان کمال چون باید
میخ حزم تو استوار شود.
گر قدمت شد بیقین استوار
گرد ز دریا نم از آتش برآر.
- استوار کردن ؛ محکم کردن . سخت کردن . مؤکد گردانیدن . تصتیم . (منتهی الارب ) :
آن همای رایت فرخنده ٔ او خفته نیست
آخر او خواهد بنای مملکت کرد استوار.
سلطان محمود... با منوچهرخان والی گرگان عقد و عهد استوار کردی . (تاریخ بیهقی ). خشم لشکر این پادشاه است که بدیشان ... ثغور استوار کند. (تاریخ بیهقی ). تا امیر جلیل منصور منوچهربن قابوس طاعتدار و... باشد و شرایط آن عهد که او [ محمود ] را بسته است و بسوگندان گران استوار کرده ... نگاه دارد... من دوست او باشم [ مسعود ]. (تاریخ بیهقی ص 132). میداند [ منوچهربن قابوس ] روز پدرم [ محمود ] بپایان آمدست جانب خویشتن را خواهد که با ما استوار کند. (تاریخ بیهقی ص 131). کوتوال وی را از آن خانه بخانه ٔ دیگر برد و احتیاط زیادت کرد و فرمود تا آن سمج بخشت و گل استوار کردند. (تاریخ بیهقی ص 432).
پند پذیر ای پسر که پند ترا
پای بدین اندر استوار کند.
ملک را استوار کردستی
بوزیری دبیر و باتدبیر.
گوش همی گوید از محال و دروغ
راه بکن سخت استوار مرا.
مردمان با سلاح آنجا اندرفرستاد و بفرمود تا هر چه میکندند بچوب و نی و خاک استوار میکردند و می پوشانیدند تا بزیر دیوار حصار برسیدند و مقدارپنجاه گز جای سوراخ کردند و با ستونها استوار کردند. (تاریخ بخارا). و عهدهای خدای و رسول خدای استوار کردند و همه اعیان شهر بر آن صلح نامه خطها نوشتند. (تاریخ بخارا). بمخرجی میان دو کوه بلند التجا ساخت ومغفر و مدخل آن مضیق بفیلان کوه پیکر استوار کرد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 350).
تا نکنی جای قدم استوار
پای منه در طلب هیچ کار.
- || درست کردن ، چنانکه قرآن را: روزی بنی اسرائیل جمع آمدند و گفتند [ داود را ] ای خلیفه ٔ خدا میباید ما را که آواز تو بشنویم و زبور استوار کنیم تا دل ما بیاساید و روشن شود. (قصص الانبیاء ص 157).
- || صحه نهادن : من نامه نبشتم ، وی آنرا بخط خویش استوار کرد. (تاریخ بیهقی ).
- || سخت گرفتن . سخت بستن . محکم بستن :
آخر کآرام گیرد و نچخدنیز
دَرْش کند استوار مرد نگهبان .
در بفلج اندر بکردم استوار
در کلیدان اندرون هشتم مدنگ .
سر گنج را شاه کرد استوار
براه بیابان برآراست کار.
در دخمه ٔ شاه کرد استوار
بسی برنیامد برین روزگار
که شیرویه را زهر دادند نیز
جهان را ز شاهان پر آمد قفیز.
چنانکه تمامت دیوار محکم بگرفت و درها را محکم استوار کردند. (قصص الانبیاء ص 133).
از بس که گفتم ای ملکه بس بس از کرم
جمله ملائکه در گوش استوار کرد.
- استوار گردانیدن ؛محکم کردن . ثابت کردن : اِخداع ؛ استوار گردانیدن چیزی را بچیزی . (منتهی الارب ) : و آنچه از جهت وی در تأسیس قواعد خلافت و تأکید مبانی ملک و دولت تقدیم افتاد... چنان مستحکم و استوار گردانید که چهارصد و اند سال بگذشت . (کلیله و دمنه ).
- استوار گردیدن ؛ محکم شدن . ثابت گشتن : رسولان فرستاده آید... تا قواعد دوستی ... استوارتر گردد. (تاریخ بیهقی ).
- || مطمئن گردیدن : و گفت هرکه قناعت کند از اهل زمانه راحت یابد و هرکه توکل کند استوار گردد. (تذکرة الاولیاء عطار).
- استوار گرفتن ؛ محکم گرفتن :
درآمد به او رستم نامدار
گرفته بر و یال او استوار.
- استوار گفتن ؛ با اطمینان گفتن . صریح و آشکار بیان کردن . رُک گفتن :
راست کن لفظ و استوار بگوی
سره کن راه و پس دلیر بتاز.
- جای استوار داشتن ؛ در جائی مأمون مقیم بودن که کس را بدان دست رس نباشد : عبدالجبار پسر وزیر روی پنهان کرد، بیم جان بود. می جویند و او را نمی یابند که جای استوار دارد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 429).
|| نلرزیدنی . || واثق . (ابوالفتوح رازی ). || باور. (برهان ). || در اصطلاح نظام امروز، صاحب درجه ایست بالاتر از گروهبان یکم (وکیل باشی ) و پائین تر از ستوان سوم (نایب سوم ) و آن شامل دو درجه ٔ استوار یکم و استوار دوم است .