یباب
لغت‌نامه دهخدا
یباب . [ ی َ ] (ع ص ) ویران : زمین یباب ؛ خراب . ارض یباب ؛ زمین خراب . (از اقرب الموارد). گویند یباب خراب و از اتباع نیست چنانکه در صحاح و اساس آمده است و هم گویند «دارهُم خراب یباب ؛ لاحارس و لاباب ». و حوض یباب ؛ حوض بی آب و تهی . از سخن جوهری چنین مستفاد میشود که یباب مستقلاً استعمال میشود و برای کلمه ٔ ماقبل خود صفت می باشد و از اتباع نیست و صاحب تهذیب گوید: یباب در نزد عرب محلی است که هیچکس در آن نباشد. ابن ابی ربیعه گوید:
ما علی الرسم بالبُلَیَّیْن ِ لو بیََّ
َن َ رجْعَ السلام ِ اَولو اَجابا
فاِلی قصر ذی العشیرة فالصا
لِف ِ اَمسی من الانیس یبابا.
معنی آن خالی است یعنی هیچکس در آن نیست .و شمر گوید یباب به معنی خالی است یعنی چیزی در آن نیست گویند خراب یباب اتباع است . برای خراب کمیت گوید:
بیباب من التنائف مرت
لم تمخط به انوف السخال .
و درفقه اللغه هم همین رای آمده است . (از تاج العروس ). ویران . (از منتهی الارب ) (زمخشری ). بیابان و دشت و ویرانه . (ناظم الاطباء). خراب . (غیاث اللغات ). بی در و دربان . خالی که هیچ در آن نباشد. ناآباد. (یادداشت مؤلف ) :
گمان برند که آن جایگاه راحت و امن
شده ز دوری تو سر بسر یباب و خراب .
بهار چشم چو بگشاد خویشتن را دید
به دست دشمن و خانه شده خراب و یباب .
ای سپرده عنان دل به خطا
تنت آباد و دل خراب و یباب .
هرچه جز این شهر بیابان شمر
بی بر و بی آب و خراب و یباب .
چنین چند کس دیده ام کز شراب
فرورفته ناگه خراب ویباب .
صدر ایرانیان نظام الدین
عامر عالم خراب و یباب .
بنای جاه تو آباد باد تا به ابد
سرای دولت اعدای تو خراب و یباب .
ای آدم الغیاث که از بعد این خلف
دارالخلافه ٔ تو خراب و یباب شد.
ز آینه ٔ سینه دید زلزله ٔ آه من
سقف فلک را به صبح کرد خراب و یباب .
چون الف سوزنی نیزه ٔ بنیاد کفر
چون بر سوزن به قهر کرده خراب و یباب .
کزین نشیمن احسان و عدل نگریزم
وگر چه تنگه ٔعمرم شود خراب و یباب .
همیشه عمرکوته چون حباب است
حسود دلخراب جان یبابش .
- یبابگر ؛ ویران و خراب کننده . (آنندراج ).
ما علی الرسم بالبُلَیَّیْن ِ لو بیََّ
َن َ رجْعَ السلام ِ اَولو اَجابا
فاِلی قصر ذی العشیرة فالصا
لِف ِ اَمسی من الانیس یبابا.
معنی آن خالی است یعنی هیچکس در آن نیست .و شمر گوید یباب به معنی خالی است یعنی چیزی در آن نیست گویند خراب یباب اتباع است . برای خراب کمیت گوید:
بیباب من التنائف مرت
لم تمخط به انوف السخال .
و درفقه اللغه هم همین رای آمده است . (از تاج العروس ). ویران . (از منتهی الارب ) (زمخشری ). بیابان و دشت و ویرانه . (ناظم الاطباء). خراب . (غیاث اللغات ). بی در و دربان . خالی که هیچ در آن نباشد. ناآباد. (یادداشت مؤلف ) :
گمان برند که آن جایگاه راحت و امن
شده ز دوری تو سر بسر یباب و خراب .
بهار چشم چو بگشاد خویشتن را دید
به دست دشمن و خانه شده خراب و یباب .
ای سپرده عنان دل به خطا
تنت آباد و دل خراب و یباب .
هرچه جز این شهر بیابان شمر
بی بر و بی آب و خراب و یباب .
چنین چند کس دیده ام کز شراب
فرورفته ناگه خراب ویباب .
صدر ایرانیان نظام الدین
عامر عالم خراب و یباب .
بنای جاه تو آباد باد تا به ابد
سرای دولت اعدای تو خراب و یباب .
ای آدم الغیاث که از بعد این خلف
دارالخلافه ٔ تو خراب و یباب شد.
ز آینه ٔ سینه دید زلزله ٔ آه من
سقف فلک را به صبح کرد خراب و یباب .
چون الف سوزنی نیزه ٔ بنیاد کفر
چون بر سوزن به قهر کرده خراب و یباب .
کزین نشیمن احسان و عدل نگریزم
وگر چه تنگه ٔعمرم شود خراب و یباب .
همیشه عمرکوته چون حباب است
حسود دلخراب جان یبابش .
- یبابگر ؛ ویران و خراب کننده . (آنندراج ).