کارزار
لغت‌نامه دهخدا
کارزار. (اِ مرکب ) میدان جنگ . (ناظم الاطباء). || جنگ و جدال . (جهانگیری ) (برهان ). جنگ و مقابله چرا که آن محل کثرت کار و حرکات مردم است . (غیاث ).
بمعنی جنگ و در اصل مرکب از کار که بمعنی جنگ است و زار که افاده ٔ انبوهی کند مانند مرغزار و لاله زار یعنی انبوهی جنگ . (انجمن آرا). مجاهدة. جهاد. (زوزنی ). حَرب . (السامی فی الاسامی ). هَیجا. (السامی ) (دهار). وَقعَه . (السامی ). وَقیعَه . (مهذب الاسماء). (منتهی الارب ). وِغی . وِغا. قِتال . (السامی ). بَأس . (ترجمان القرآن ). مقاتله . کین . کینه . پیکار. آورد. پرخاش . فرخاش . رزم . ناورد. نبرد. کالیجار. رجوع به اَبوکالِنجار شود :
گزیده چهار توست بدو در مهانهان (کذا)
هما را به آخشیج هما را به کارزار.
وگر کشت خواهد همی روزگار
چه نیکوتر از مرگ در کارزار.
سپه بود زان جنگیان صدهزار
همه نامدار ازدرِ کارزار.
چنان لشکر گشن و چندان سوار
سراسیمه گشتند ازکارزار.
سپه برد بیورسوی کارزار
که بیور بود در عدد ده هزار.
بوقت کارزار خصم و روز نام و ننگ او
فلک در گردن آویزد شغا و نیم لنگ او.
بر لشکر زمستان نوروز نامدار
کرده ست رأی تاختن و قصد کارزار.
یکی مرد نیک ازدر کارزار
بجنگ اندرون به ز بددل هزار.
هیون دو کوهه دگر ششهزار
همه بارشان آلت کارزار.
ای جاهل ناصبی چه کوشی
چندین بجفا و کارزارم .
مویم چنین سپید ز گرد سپاه شد
کامد سپاه دهر سوی کارزار من .
بیامد بحرب جمل عایشه
بر ابلیس زی کارزار علی .
در زمی اندرنگر که چرخ همی
با شب یازنده کارزار کند.
ماه چون سنگ پشت سر به کتف
درکشد روز کارزار ملک .
هر زمان شادتر شود آنکس
که بنامت بکارزار شود.
و اندر هر کارزاری فتح نامه ای هست که صاحب نبشته است . (مجمل التواریخ و القصص ). و گفت اگر خواهید صلح کنم بر قرار آنکه یک نیمه ٔ تازیان مرا بود و یک نیمه تو را و اگر خواهی کارزار کنیم . (مجمل التواریخ ص 234).
در نهیب کارزار خصم و روز نام و ننگ
زو فلک بر گردن آویزد شغا و نیم لنگ .
بنفشه ٔ سمن آمیز تیغ تو ملکا
به لاله کاشتن دشت کارزار تو باد.
رنگیم و با پلنگ اجل کارزار ماست
دانی چه کارزار کند رنگ با پلنگ .
چنگ مرغی چه لشکر انگیزد
صف مرغی چه کارزار کند.
زنگار خورده چند کند ذوالفقار من
کاخر بذوالفقار توان کارزار کرد.
شاهان چه مرد و چه زن در کار مملکت
شیران چه نر چه ماده بهنگام کارزار.
چندان کشش رفت که شمشیر آهنین دل بر زاری کار جوانان کارزار خون گریست . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 194). میان او و طواغیت آن ملاعین و مَرَده ٔ آن شیاطین کارزارها رفت که ذکر آن بر صفحات ایام تا قیامت باقی خواهد بود. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 25).
حمله ٔ زن در میان کارزار
بشکند صف بلکه گردد کارزار.
یکی پیش خصم آمدن مردوار
دوم جان برون بردن از کارزار.
که گر باز کوبد در کارزار
بر آرند عام از دماغش دمار.
همی تا برآید بتدبیر کار
مدارای دشمن به از کارزار.
نادانتر مردمان آنست که مخدوم را بی حاجت در کارزار افکند. (گلستان ).
در حلقه ٔ کارزار جان دادن
بهتر که گریختن بنامردی .
اصحاب خود را بزبان عجم گفت که بر او زنید یعنی کارزار کنید و بکشید این طایفه را. (تاریخ قم ص 82).
یار است مرد را بگه کارزار اسب .
با قضا کارزار نتوان کرد. (از امثال و حکم دهخدا).
مؤلف آنندراج نویسد: جناب خیرالمدققین میفرمایند این لفظ مرکب است از کار بمعنی معروف و زار کلمه ای است که افاده ٔ معنی بسیار کند و چون در قتال و جدال کار بسیار اتفاق می افتد یاکارهای عظیم باید کرد مجازاً بمعنی جنگ مستعمل شده و شهرت گرفته . جناب سراج المحققین میفرمایند هر فرقه ای را کاری است که گوئیا وی را برای آن مخلوق ساخته اند و کار سپاهی شمشیر زدن است پس هرگاه گفته شود که لشکر در کار آمدند یا کار میکنند مراد از این کار منسوب به ایشان باشد که شمشیرزنی است و لهذا میگویند ایشان جنگ را کارنام کرده اند و پیکار هم گویند چه هرگاه گفته شود که فلانی در پیکار است اراده ٔ آن میباشد که دنبال کاری است که بر او لازم شده و کار سپاهی جنگ است . (آنندراج ). این وجه اشتقاق بر اساسی نیست . || عِتاب :
درآمد ز درگاه من آن نگار
غراشیده و رفته زی کارزار.
- کارزارافتاده ؛ کنایه از کسی که جنگها را بسیار تجربه کرده باشد. (آنندراج ) :
مستمندی دردمندی خسته ای
کار زاری کارزار افتاده ای .
- کارزار شکستن ؛ کنایه از ظفر یافتن . (آنندراج ) :
همی گفت بهمن به اسفندیار
که گر نشکنی بشکنی کارزار.
و رجوع بمجموعه ٔ مترادفات ص 264 شود.
بمعنی جنگ و در اصل مرکب از کار که بمعنی جنگ است و زار که افاده ٔ انبوهی کند مانند مرغزار و لاله زار یعنی انبوهی جنگ . (انجمن آرا). مجاهدة. جهاد. (زوزنی ). حَرب . (السامی فی الاسامی ). هَیجا. (السامی ) (دهار). وَقعَه . (السامی ). وَقیعَه . (مهذب الاسماء). (منتهی الارب ). وِغی . وِغا. قِتال . (السامی ). بَأس . (ترجمان القرآن ). مقاتله . کین . کینه . پیکار. آورد. پرخاش . فرخاش . رزم . ناورد. نبرد. کالیجار. رجوع به اَبوکالِنجار شود :
گزیده چهار توست بدو در مهانهان (کذا)
هما را به آخشیج هما را به کارزار.
وگر کشت خواهد همی روزگار
چه نیکوتر از مرگ در کارزار.
سپه بود زان جنگیان صدهزار
همه نامدار ازدرِ کارزار.
چنان لشکر گشن و چندان سوار
سراسیمه گشتند ازکارزار.
سپه برد بیورسوی کارزار
که بیور بود در عدد ده هزار.
بوقت کارزار خصم و روز نام و ننگ او
فلک در گردن آویزد شغا و نیم لنگ او.
بر لشکر زمستان نوروز نامدار
کرده ست رأی تاختن و قصد کارزار.
یکی مرد نیک ازدر کارزار
بجنگ اندرون به ز بددل هزار.
هیون دو کوهه دگر ششهزار
همه بارشان آلت کارزار.
ای جاهل ناصبی چه کوشی
چندین بجفا و کارزارم .
مویم چنین سپید ز گرد سپاه شد
کامد سپاه دهر سوی کارزار من .
بیامد بحرب جمل عایشه
بر ابلیس زی کارزار علی .
در زمی اندرنگر که چرخ همی
با شب یازنده کارزار کند.
ماه چون سنگ پشت سر به کتف
درکشد روز کارزار ملک .
هر زمان شادتر شود آنکس
که بنامت بکارزار شود.
و اندر هر کارزاری فتح نامه ای هست که صاحب نبشته است . (مجمل التواریخ و القصص ). و گفت اگر خواهید صلح کنم بر قرار آنکه یک نیمه ٔ تازیان مرا بود و یک نیمه تو را و اگر خواهی کارزار کنیم . (مجمل التواریخ ص 234).
در نهیب کارزار خصم و روز نام و ننگ
زو فلک بر گردن آویزد شغا و نیم لنگ .
بنفشه ٔ سمن آمیز تیغ تو ملکا
به لاله کاشتن دشت کارزار تو باد.
رنگیم و با پلنگ اجل کارزار ماست
دانی چه کارزار کند رنگ با پلنگ .
چنگ مرغی چه لشکر انگیزد
صف مرغی چه کارزار کند.
زنگار خورده چند کند ذوالفقار من
کاخر بذوالفقار توان کارزار کرد.
شاهان چه مرد و چه زن در کار مملکت
شیران چه نر چه ماده بهنگام کارزار.
چندان کشش رفت که شمشیر آهنین دل بر زاری کار جوانان کارزار خون گریست . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 194). میان او و طواغیت آن ملاعین و مَرَده ٔ آن شیاطین کارزارها رفت که ذکر آن بر صفحات ایام تا قیامت باقی خواهد بود. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 25).
حمله ٔ زن در میان کارزار
بشکند صف بلکه گردد کارزار.
یکی پیش خصم آمدن مردوار
دوم جان برون بردن از کارزار.
که گر باز کوبد در کارزار
بر آرند عام از دماغش دمار.
همی تا برآید بتدبیر کار
مدارای دشمن به از کارزار.
نادانتر مردمان آنست که مخدوم را بی حاجت در کارزار افکند. (گلستان ).
در حلقه ٔ کارزار جان دادن
بهتر که گریختن بنامردی .
اصحاب خود را بزبان عجم گفت که بر او زنید یعنی کارزار کنید و بکشید این طایفه را. (تاریخ قم ص 82).
یار است مرد را بگه کارزار اسب .
با قضا کارزار نتوان کرد. (از امثال و حکم دهخدا).
مؤلف آنندراج نویسد: جناب خیرالمدققین میفرمایند این لفظ مرکب است از کار بمعنی معروف و زار کلمه ای است که افاده ٔ معنی بسیار کند و چون در قتال و جدال کار بسیار اتفاق می افتد یاکارهای عظیم باید کرد مجازاً بمعنی جنگ مستعمل شده و شهرت گرفته . جناب سراج المحققین میفرمایند هر فرقه ای را کاری است که گوئیا وی را برای آن مخلوق ساخته اند و کار سپاهی شمشیر زدن است پس هرگاه گفته شود که لشکر در کار آمدند یا کار میکنند مراد از این کار منسوب به ایشان باشد که شمشیرزنی است و لهذا میگویند ایشان جنگ را کارنام کرده اند و پیکار هم گویند چه هرگاه گفته شود که فلانی در پیکار است اراده ٔ آن میباشد که دنبال کاری است که بر او لازم شده و کار سپاهی جنگ است . (آنندراج ). این وجه اشتقاق بر اساسی نیست . || عِتاب :
درآمد ز درگاه من آن نگار
غراشیده و رفته زی کارزار.
- کارزارافتاده ؛ کنایه از کسی که جنگها را بسیار تجربه کرده باشد. (آنندراج ) :
مستمندی دردمندی خسته ای
کار زاری کارزار افتاده ای .
- کارزار شکستن ؛ کنایه از ظفر یافتن . (آنندراج ) :
همی گفت بهمن به اسفندیار
که گر نشکنی بشکنی کارزار.
و رجوع بمجموعه ٔ مترادفات ص 264 شود.