نگه کردن
لغت‌نامه دهخدا
نگه کردن . [ ن ِ گ َه ْ ک َ دَ ] (مص مرکب ) نگاه کردن . نظر کردن . نگریستن :
به آهن نگه کن که بُرّید سنگ
نرست آهن از سنگ بی آذرنگ .
به خارپشت نگه کن که از درشتی موی
به پوست او نکند طمْع پوستین پیرای .
خوب اگر سوی ما نگه نکند
گو مکن شو که ما نمونه شدیم .
چو بیژن نگه کرد و آن نامه دید
جهان پیش ماهوی بدکامه دید.
به دستان نگه کرد فرخنده سام
بدانست کو را از این چیست کام .
نگه کرد چون کودکان را بدید
یکی باد سرد از جگر برکشید.
چون نگه کرد بدان دخترکان مادر پیر
سبز بودند یکایک چه صغیر و چه کبیر.
نرمک او را یکی سلام زدم
کرد در من نگه به چشم آغیل .
نیک نگه کن به تن خویش در
باز شو از سیرت خروار خویش .
نگه کرد جامه ای که بامداد فروخته بود شبانگاه در خانه ٔ خود یافت . (سندبادنامه ص 240).
به چشم عُجب و تکبر نگه به خلق مکن
که دوستان خدا ممکنند در اوباش .
کس از کناری بر روی تو نگه نکند
که عاقبت نه به شوخیش در میان آری .
شاهد آیینه است و هرکس را که روی خوب نیست
گو نگه زنهار در آئینه ٔ روشن مکن .
|| نگریستن . دقت کردن . پاییدن . تعمق کردن . تأمل کردن :
نگه کن که شهر بزرگی است ری
نشاید که کوبند پیلان به پی .
نگه کن سرانجام خود را ببین
چو کاری بیابی بهی برگزین .
بدو در نگه کرد کاووس شاه
ندیدش سزاوار تخت و کلاه .
ای پیر نگه کن که چرخ برنا
پیمود بسی روزگار بر ما.
اندرمثل من نکو نگه کن
گر چشم جهان بینت هست بینا.
نگه کن که پروانه ٔ سوزناک
چه گفت ای عجب گر بسوزم چه باک .
نبخشود بر حال پروانه شمع
نگه کن که چون سوخت در بین جمع.
|| دیدن . مشاهده کردن :
چو افراسیاب آن درفش بنفش
نگه کرد با کاویانی درفش .
برهنه تن خویش بنمود شاه
نگه کرد گیو آن نشان سیاه .
نگه کرد از آن رزمگه ساوه شاه
که آن جادوئی را ندادند راه .
|| بررسی کردن . تحقیق کردن . رسیدگی کردن . بررسیدن . (یادداشت مؤلف ) :
وز آن پس نگه کرد جای سپاه
نیامدْش بر آرزو رزمگاه .
به لشکر بترسان بداندیش را
به ژرفی نگه کن پس و پیش را.
چو از کار لهراسب پرداخت شاه
از آن پس نگه کرد کار سپاه .
به موبد چنین گفت پس پاک زاد
نگه کن که تا از که داردنژاد.
نه بر گزاف سپه را بدو سپرد پدر
نه خیره گفت که لشکر نگه کن و بشمار.
نگه کرد پوشیده در کار مرد
خلل دید در کار هشیار مرد.
نگه کرد سلطان عالی محل
خودش در بلا دید و خر در وحل .
|| گزیدن . انتخاب کردن . (یادداشت مؤلف ). تعیین کردن :
نگه کرد گودرز تیر خدنگ
که آهن گذارد مر او را به سنگ .
بیاراست لشکرگهی شاهوار
به قلب اندرون تیغزن صدهزار
نگه کرد در قلبگه جای خویش
سپهبد بد و لشکرآرای خویش .
یکی زن نگه کن سزاوار خویش
از ایران بنه درد و تیمار خویش .
|| جستن . جستن و یافتن . تجسس کردن . (یادداشت مؤلف ). طلب کردن . جستجو کردن :
وز آن پس بفرمود بیدار شاه
نگه کردن شاه توران سپاه
بجستند بر دشت و باغ و سرای
گرفتند بر هرسوئی رهنمای .
نگه کرد گردنکشی زآن میان
نبد پیش جز قارن کاویان .
چو گشت از نوشتن نویسنده سیر
نگه کرد قیصر سواری دلیر.
ورا گفت بالش نگه کن یکی
که تا برنشینم بر او اندکی .
|| توجه کردن . اعتنا کردن :
گو پار نیز هم به مه روزه آمدی
سوی تو خلق هیچ نگه کرده بود پار.
اگر پارسا باشد و خوش سخن
نگه در نکوئی و زشتی مکن .
کسی که روی تو بیند نگه به کس نکند
ز عشق سیر نگردد ز عیش بس نکند.
|| عنایت کردن . التفات کردن . به عنایت نظر کردن :
نگه کرد باز آسمان سوی من
فروشست گرد غم از روی من .
ما خوشه چین خرمن اصحاب دولتیم
باری نگه کن ای که خداوند خرمنی .
ای گنج نوش دارو با خستگان نگه کن
مرهم به دست و ما را مجروح می گذاری .
|| متعرض شدن . گزند رساندن :
بدان تا ز ایرانیان زین سپس
نیارد به توران نگه کرد کس .
تو از دوست گر عاقلی برمگرد
که دشمن نیارد نگه در تو کرد.
|| طمع کردن . طمع بستن :
خبیث را چو تعهد کنی و بنوازی
به دولت تو نگه می کند به انبازی .
|| محکم کردن . استوار کردن . نگاه داری کردن :
راست چو شب گاوگون شود بگریزم
گویم تا در نگه کنند به مسمار.
به آهن نگه کن که بُرّید سنگ
نرست آهن از سنگ بی آذرنگ .
به خارپشت نگه کن که از درشتی موی
به پوست او نکند طمْع پوستین پیرای .
خوب اگر سوی ما نگه نکند
گو مکن شو که ما نمونه شدیم .
چو بیژن نگه کرد و آن نامه دید
جهان پیش ماهوی بدکامه دید.
به دستان نگه کرد فرخنده سام
بدانست کو را از این چیست کام .
نگه کرد چون کودکان را بدید
یکی باد سرد از جگر برکشید.
چون نگه کرد بدان دخترکان مادر پیر
سبز بودند یکایک چه صغیر و چه کبیر.
نرمک او را یکی سلام زدم
کرد در من نگه به چشم آغیل .
نیک نگه کن به تن خویش در
باز شو از سیرت خروار خویش .
نگه کرد جامه ای که بامداد فروخته بود شبانگاه در خانه ٔ خود یافت . (سندبادنامه ص 240).
به چشم عُجب و تکبر نگه به خلق مکن
که دوستان خدا ممکنند در اوباش .
کس از کناری بر روی تو نگه نکند
که عاقبت نه به شوخیش در میان آری .
شاهد آیینه است و هرکس را که روی خوب نیست
گو نگه زنهار در آئینه ٔ روشن مکن .
|| نگریستن . دقت کردن . پاییدن . تعمق کردن . تأمل کردن :
نگه کن که شهر بزرگی است ری
نشاید که کوبند پیلان به پی .
نگه کن سرانجام خود را ببین
چو کاری بیابی بهی برگزین .
بدو در نگه کرد کاووس شاه
ندیدش سزاوار تخت و کلاه .
ای پیر نگه کن که چرخ برنا
پیمود بسی روزگار بر ما.
اندرمثل من نکو نگه کن
گر چشم جهان بینت هست بینا.
نگه کن که پروانه ٔ سوزناک
چه گفت ای عجب گر بسوزم چه باک .
نبخشود بر حال پروانه شمع
نگه کن که چون سوخت در بین جمع.
|| دیدن . مشاهده کردن :
چو افراسیاب آن درفش بنفش
نگه کرد با کاویانی درفش .
برهنه تن خویش بنمود شاه
نگه کرد گیو آن نشان سیاه .
نگه کرد از آن رزمگه ساوه شاه
که آن جادوئی را ندادند راه .
|| بررسی کردن . تحقیق کردن . رسیدگی کردن . بررسیدن . (یادداشت مؤلف ) :
وز آن پس نگه کرد جای سپاه
نیامدْش بر آرزو رزمگاه .
به لشکر بترسان بداندیش را
به ژرفی نگه کن پس و پیش را.
چو از کار لهراسب پرداخت شاه
از آن پس نگه کرد کار سپاه .
به موبد چنین گفت پس پاک زاد
نگه کن که تا از که داردنژاد.
نه بر گزاف سپه را بدو سپرد پدر
نه خیره گفت که لشکر نگه کن و بشمار.
نگه کرد پوشیده در کار مرد
خلل دید در کار هشیار مرد.
نگه کرد سلطان عالی محل
خودش در بلا دید و خر در وحل .
|| گزیدن . انتخاب کردن . (یادداشت مؤلف ). تعیین کردن :
نگه کرد گودرز تیر خدنگ
که آهن گذارد مر او را به سنگ .
بیاراست لشکرگهی شاهوار
به قلب اندرون تیغزن صدهزار
نگه کرد در قلبگه جای خویش
سپهبد بد و لشکرآرای خویش .
یکی زن نگه کن سزاوار خویش
از ایران بنه درد و تیمار خویش .
|| جستن . جستن و یافتن . تجسس کردن . (یادداشت مؤلف ). طلب کردن . جستجو کردن :
وز آن پس بفرمود بیدار شاه
نگه کردن شاه توران سپاه
بجستند بر دشت و باغ و سرای
گرفتند بر هرسوئی رهنمای .
نگه کرد گردنکشی زآن میان
نبد پیش جز قارن کاویان .
چو گشت از نوشتن نویسنده سیر
نگه کرد قیصر سواری دلیر.
ورا گفت بالش نگه کن یکی
که تا برنشینم بر او اندکی .
|| توجه کردن . اعتنا کردن :
گو پار نیز هم به مه روزه آمدی
سوی تو خلق هیچ نگه کرده بود پار.
اگر پارسا باشد و خوش سخن
نگه در نکوئی و زشتی مکن .
کسی که روی تو بیند نگه به کس نکند
ز عشق سیر نگردد ز عیش بس نکند.
|| عنایت کردن . التفات کردن . به عنایت نظر کردن :
نگه کرد باز آسمان سوی من
فروشست گرد غم از روی من .
ما خوشه چین خرمن اصحاب دولتیم
باری نگه کن ای که خداوند خرمنی .
ای گنج نوش دارو با خستگان نگه کن
مرهم به دست و ما را مجروح می گذاری .
|| متعرض شدن . گزند رساندن :
بدان تا ز ایرانیان زین سپس
نیارد به توران نگه کرد کس .
تو از دوست گر عاقلی برمگرد
که دشمن نیارد نگه در تو کرد.
|| طمع کردن . طمع بستن :
خبیث را چو تعهد کنی و بنوازی
به دولت تو نگه می کند به انبازی .
|| محکم کردن . استوار کردن . نگاه داری کردن :
راست چو شب گاوگون شود بگریزم
گویم تا در نگه کنند به مسمار.