غربت
لغت‌نامه دهخدا
غربت . [ غ ُ ب َ ] (ع مص ) غُربَة. دوری از جای خود. دور شدن . (منتهی الارب ) (آنندراج ). غریب شدن . (مصادر زوزنی ). دوری از وطن . جدائی از وطن در طلب مقصود. غُرب . (اقرب الموارد). دوری از جای باش . دوری از خانمان . دوری از وطن و شهر. غریبی :
ز خان و مان و قرابت به غربت افتادم
بماندم اینجا بی ساز و برگ انگشتال .
ور فکنده ست او مرا در ذل غربت ، گو فکن
غربت اندر خدمت خواجه مرا والا کند.
آزرده کرد کژدم غربت جگر مرا
گوئی زبون نیافت ز گیتی مگر مرا.
مر مرا غربت زبهر دین تست
دین سوی من بس عظیم است ای عظیم .
گشت چون برگ خزانی ز غم غربت
آن رخ روشن چون لاله ٔ بستانی .
عاقل را تنهائی و غربت زیان ندارد. (کلیله و دمنه ). و حرمت هجرت و وسیلت غربت را مایه و ساقه ٔ آن گردانیده . (کلیله و دمنه ).
غریب اگرچه به دارالسلام گیرد جای
بود نتیجه ٔ غربت همه عذاب الیم .
تو و یک تنه غربت و وحش صحرا
که از مرغ صحرانوائی نیابی .
گفت معشوقی به عاشق کای فتی
تو به غربت دیده ای بس شهرها
پس کدامین شهر از آنها خوشتر است
گفت آن شهری که در وی دلبر است .
چو نوبت رسد زین جهان غربتش
ترحم فرستند بر تربتش .
چه دانی که گردیدن روزگار
به غربت بگرداندش در دیار.
سرکه به کشتن بنهی پیش دوست
به که به غربت بنهی در دیار .
|| (اِ) جای دور از خانمان . آنجا که وطن مردنباشد. مقابل وطن . شهر کسان :
عاشق از غربت بازآمده با چشم پرآب
دوستگان را به سرشک مژه برکرد ز خواب .
که هیچ آفریده را چندین حزم و خرد نتواند بود خاصه در غربت . (کلیله و دمنه ).
خانه دار فضل و روی خاندانی بوده ام
پشت در غربت کنون بر خاندان آورده ام .
گر به غربت سموم قهر اجل
خشک کرد آن نهال پرنم را.
در غربت اگر به درد دل نالم
هم ناله ٔ من پزشک من باشد.
به غربت زنی کردی آن شد و گرچه
دو صد شهوت او به پاکی نیرزد.
از زمانه منال خاقانی
گرچه در غربتت منال نماند.
تا به غربت فتاده ام همه سال
نُه مهم غیبت و سه مه حضر است .
تا به غربت فتاد خاقانی
یکدری خانه ایش زندان است .
شاه پرسید ازو حکایت خویش
هم ز غربت هم از ولایت خویش .
درشتی کند بر غریبان کسی
که نابوده باشد به غربت بسی .
و از کربت جورش راه غربت گرفتند. (گلستان سعدی ).
ندانی که من در اقالیم غربت
چرا روزگاری بکردم درنگی .
که مسکین در اقلیم غربت بمرد
متاعی کزو ماند ظالم ببرد.
نه مرا خاطر غربت نه ترا خاطر قربت
دل نهادم به صبوری که جز این چاره ندانم .
|| غرشمار یا قرشمار در تداول مردم گناباد خراسان .
|| (اِمص ) مجازاً غیبت . مقابل حضرت :
چیزی که تو پنداری ، در حضرت و در غربت
کاری که تو اندیشی از کژی و همواری
نیکوتر از آن باشد باﷲ که تو اندیشی
آسانتر از آن باشد حقا که تو پنداری .
عیشیم بود با تو در غربت و در حضرت
حالیم بود با تو در مستی و هشیاری .
|| گریه ٔ پنهانی . اشک پنهانی . (ناظم الاطباء). شعوری نیز غربت را به معنی گریستن نهانی آورده و به این شعر استشهاد کرده است :
درون خانه را بنشسته محزون
به غربت با غم دل گشته مقرون .
ولی در شعر مذکور غربت به همان معنای دوری از وطن است . || (در لغت ) به معنی مفارقت از وطن در طلب مقصود است . || (در تصوف ) گویند غربت در اغتراب از حال ، به سبب نفوذ در آن است وغربت از حق ، غربت از معرفت به جهت دهشت است . (تعریفات ، اصطلاحات صوفیه ).
- غربت اختیار کردن ؛به غربت رفتن ، غربت گزیدن ، در غربت زیستن ؛ هجرت کردن . جلای وطن کردن . دور از وطن شدن . ترک وطن . رجوع به غربت شود.
دیگر ترکیب ها:
- غربت دیدن . غربت دیده . غربت زده . غربت کردن . غربت کشیدن . غربت گرای . رجوع به همین ترکیب ها شود.
ز خان و مان و قرابت به غربت افتادم
بماندم اینجا بی ساز و برگ انگشتال .
ابوالعباس .
ور فکنده ست او مرا در ذل غربت ، گو فکن
غربت اندر خدمت خواجه مرا والا کند.
منوچهری (دیوان چ دبیرسیاقی ص 24).
آزرده کرد کژدم غربت جگر مرا
گوئی زبون نیافت ز گیتی مگر مرا.
ناصرخسرو.
مر مرا غربت زبهر دین تست
دین سوی من بس عظیم است ای عظیم .
ناصرخسرو.
گشت چون برگ خزانی ز غم غربت
آن رخ روشن چون لاله ٔ بستانی .
ناصرخسرو.
عاقل را تنهائی و غربت زیان ندارد. (کلیله و دمنه ). و حرمت هجرت و وسیلت غربت را مایه و ساقه ٔ آن گردانیده . (کلیله و دمنه ).
غریب اگرچه به دارالسلام گیرد جای
بود نتیجه ٔ غربت همه عذاب الیم .
عبدالواسع جبلی .
تو و یک تنه غربت و وحش صحرا
که از مرغ صحرانوائی نیابی .
خاقانی (دیوان چ سجادی ص 419).
گفت معشوقی به عاشق کای فتی
تو به غربت دیده ای بس شهرها
پس کدامین شهر از آنها خوشتر است
گفت آن شهری که در وی دلبر است .
مولوی (مثنوی ).
چو نوبت رسد زین جهان غربتش
ترحم فرستند بر تربتش .
سعدی (بوستان ).
چه دانی که گردیدن روزگار
به غربت بگرداندش در دیار.
سعدی (بوستان ).
سرکه به کشتن بنهی پیش دوست
به که به غربت بنهی در دیار .
سعدی (طیبات ).
|| (اِ) جای دور از خانمان . آنجا که وطن مردنباشد. مقابل وطن . شهر کسان :
عاشق از غربت بازآمده با چشم پرآب
دوستگان را به سرشک مژه برکرد ز خواب .
منوچهری (دیوان چ دبیرسیاقی ص 154).
که هیچ آفریده را چندین حزم و خرد نتواند بود خاصه در غربت . (کلیله و دمنه ).
خانه دار فضل و روی خاندانی بوده ام
پشت در غربت کنون بر خاندان آورده ام .
خاقانی .
گر به غربت سموم قهر اجل
خشک کرد آن نهال پرنم را.
خاقانی .
در غربت اگر به درد دل نالم
هم ناله ٔ من پزشک من باشد.
خاقانی .
به غربت زنی کردی آن شد و گرچه
دو صد شهوت او به پاکی نیرزد.
خاقانی .
از زمانه منال خاقانی
گرچه در غربتت منال نماند.
خاقانی .
تا به غربت فتاده ام همه سال
نُه مهم غیبت و سه مه حضر است .
خاقانی .
تا به غربت فتاد خاقانی
یکدری خانه ایش زندان است .
خاقانی .
شاه پرسید ازو حکایت خویش
هم ز غربت هم از ولایت خویش .
نظامی .
درشتی کند بر غریبان کسی
که نابوده باشد به غربت بسی .
سعدی (گلستان ).
و از کربت جورش راه غربت گرفتند. (گلستان سعدی ).
ندانی که من در اقالیم غربت
چرا روزگاری بکردم درنگی .
سعدی (گلستان ).
که مسکین در اقلیم غربت بمرد
متاعی کزو ماند ظالم ببرد.
سعدی (بوستان ).
نه مرا خاطر غربت نه ترا خاطر قربت
دل نهادم به صبوری که جز این چاره ندانم .
سعدی (خواتیم ).
|| غرشمار یا قرشمار در تداول مردم گناباد خراسان .
|| (اِمص ) مجازاً غیبت . مقابل حضرت :
چیزی که تو پنداری ، در حضرت و در غربت
کاری که تو اندیشی از کژی و همواری
نیکوتر از آن باشد باﷲ که تو اندیشی
آسانتر از آن باشد حقا که تو پنداری .
منوچهری (دیوان چ دبیرسیاقی ص 89).
عیشیم بود با تو در غربت و در حضرت
حالیم بود با تو در مستی و هشیاری .
منوچهری (دیوان ص 87).
|| گریه ٔ پنهانی . اشک پنهانی . (ناظم الاطباء). شعوری نیز غربت را به معنی گریستن نهانی آورده و به این شعر استشهاد کرده است :
درون خانه را بنشسته محزون
به غربت با غم دل گشته مقرون .
ولی در شعر مذکور غربت به همان معنای دوری از وطن است . || (در لغت ) به معنی مفارقت از وطن در طلب مقصود است . || (در تصوف ) گویند غربت در اغتراب از حال ، به سبب نفوذ در آن است وغربت از حق ، غربت از معرفت به جهت دهشت است . (تعریفات ، اصطلاحات صوفیه ).
- غربت اختیار کردن ؛به غربت رفتن ، غربت گزیدن ، در غربت زیستن ؛ هجرت کردن . جلای وطن کردن . دور از وطن شدن . ترک وطن . رجوع به غربت شود.
دیگر ترکیب ها:
- غربت دیدن . غربت دیده . غربت زده . غربت کردن . غربت کشیدن . غربت گرای . رجوع به همین ترکیب ها شود.
