گوران
لغت‌نامه دهخدا
گوران . (اِخ ) یکی از بخشهای مهم شهرستان شاه آباد. این بخش در شمال باختری شهرستان و شمال بخش کرند واقع شده و مشخصات جغرافیایی آن به شرح زیر است :
حدود: از طرف شمال به دهستانهای سنجابی ، ولدبیگی ، باباخانی ، از خاور به دهستانهای سنجابی ، باوندپور، حومه ٔ شاه آباد و از جنوب و باختر به بخش کرند و پشت تنگ ذهاب محدود است . موقع طبیعی : منطقه ای است کوهستانی و محصور به کوههای مرتفع به طوری که راههای خروجی از دهستان جز معبر رودخانه ٔ زمکان عموماً از گردنه ها میگذرد. رودخانه ٔ زمکان در وسط دهستان جاری و اکثر قراء آن در طول دره ٔ رودخانه ٔ مذکور و شعب آن واقع شده است . دامنه ٔ ارتفاعات جنوبی دهستان جنگل کوتاهی است که اشجار آن اکثر بلوط و کمتر مازوگویج است . آب وهوای دهستان به طورکلی سردسیر ولی هوای قرائی که در سینه ٔ ارتفاعات واقع شده اند، سردتر از هوای قراء مجاور رودخانه میباشد. ارتفاعات : کوه مهم و مرتفع دالاهو در سرتاسر جنوب دهستان واقع و خطالرأس آن ، حد طبیعی این دهستان با دهستان بیونیج بخش کرند میباشد. بلندترین قله های این کوه از شمال باختری به جنوب خاوری عبارتند از: قله ٔ شاهان واقع در جنوب مراتع پالان به ارتفاع 2562 و قله ٔ آفتابی برز در جنوب زیارتگاه خوبیار به ارتفاع 2455 و قله ٔ گله زرد هفت چشمه در جنوب آبادی براوند به ارتفاع 2207 و قله ٔ صیادان به ارتفاع 2176 گز. از قله ٔ صیادان به بعدکوه دالاهو کاسته می شود و بالاخره به وسیله ٔ رودخانه ٔزمکان قطع میگردد. امتداد کوه مذکور بعد از رودخانه مجدداً مرتفع شده تا گردنه ٔ پنج سوار که راه فرعی گهواره به شاه آباد از آن منتهی میشود، منتهی ارتفاع آن چندان نیست و قلل مشخصی ندارد. از گردنه ٔ پنج سوار در جهت شمال منحرف و با قوس محسوس به قله ٔ باریکه و گردنه ٔ امیرخان و قله ٔ قاضی و گردنه ٔ بیگلر منتهی میگردد. از گردنه ٔ مذکور به بعد به تدریج به ارتفاع افزوده شده در شمال دهستان به کوه بنی گز مشهور است . چنانکه ذکر شد کوههای مذکور از طرف جنوب خاوری و شمال این دهستان را احاطه نموده است . ارتفاع گردنه ٔ پنج سواره 1800، قله ٔ کوه باریکه 2320، گردنه ٔ امیرخان 1915،قله ٔ قلعه قاضی 2460، گردنه ٔ بیگلر 1558 و قله ٔ بنی گز واقع در شمال آبادی باباکوسه 2287 گز است . ارتفاع قصبه ٔ گهواره از سطح دریا 1464 گز است که 52 گز از شهر کرمانشاه مرتفعتر است . رودخانه : رودخانه ٔ مهم دهستان که در وسط دهستان جاری است و کلیه ٔ مجاری میاه سیلابی به آن محلق میشود و از دره ٔ بیونیج سرچشمه میگیرد در 1000 گزی علیای آبادی توت شامی آب آن زیاد شده آبادیهای توت شامی ، گوراجوب ها، صفرشاه و قصبه ٔ گهواره و سایر قراء واقع در طول خود را مشروب میکند و در پائین آبادی بکربیگ از دهستان خارج می شود و وارد دهستان باباجانی می گردد. از شعب متعددی که از ارتفاعات جنوبی و خاوری و شمالی دهستان به این رود محلق میشونددو رشته ٔ آن همیشه دارای آب و قابل ذکر می باشد و بقیه در فصل بهار و باران دارای آب هستند و سایر ایام خشک رودی بیش نیستند. آن دو شعبه عبارتند از: 1- رودخانه ٔ برشاه که سرچشمه ٔ آن از سینه کوه آفتابی برز و چشمه جویبار است ، در طول خود چندین آبادی را مشروب می کند و در بالای آبادی عزیزخان کاکا به رودخانه ٔ زمکان می ریزد. 2- رودخانه ٔ چم شاهمار که از آبادی سرتختگاه سرچشمه گرفته ، پس از مشروب نمودن چند قریه ٔ مجاور خود آن هم در حدود آبادی عزیزخان کاکا به رودخانه ٔ زمکان میریزد. آب مزروعی و مشروب دهستان از زه آب رودخانه های مذکور و چشمه سارهای متعدد تأمین میشود. محصول عمده ٔ دهستان غلات ، حبوب ، لبنیات و توتون است . توتون قصبه ٔ گهواره و قراء گوراجوبها، توت شامی ، صفرشاه و سیاهانه در کرمانشاه و کردستان به خوبی مشهور است . دهستان گوران از 13 آبادی بزرگ و کوچک تشکیل شده و جمعیت آن در حدود 18هزار تن است و مرکز دهستان قصبه ٔ گهواره و قراء مهم آن به شرح زیر است : توت شامی ، گوراجوب ، گورگاورز، چقابورکاکی ، بیرقوند و جاماسب . در ازمنه ٔ قدیم هشت تیره ٔ زیر در این دهستان سکونت داشته اند:1- گهواره . 2- قلخانی اسپری . 3- قلخانی بهرامی . 4- تفنگچی . 5- طایشه ای . 6- دانیالی . 7- بی بیان . 8- نیریژی ، ولی امروز از 3 طایفه ٔ طایشه ای ، بی بیان و نیریژی عده ٔ قابل ملاحظه ای وجود ندارد و در نتیجه ٔ اختلاف با سایر تیره ها متواری و حتی قسمتی به کشور عراق مهاجرت نموده اند. در حال حاضر تیره های زیر در این دهستان ساکن میباشند (صورت زیر تعداد قراء، سکنه ، خانوار و نفر را به طور تقریب و نزدیک به تحقیق نشان میدهد):
نام تیره تعداد دِه خانوار تن
گهواره 27 1000 5470
اسپری قلخانی 18 670 3700
بهرامی قلخانی 18 420 2120
تفنگچی 30 780 3870
سادات حیدری 17 450 2270
دانیالی 3 100 570
جمع 113 3420 18000
عده ای از ساکنان دهستان به خصوص تیره ٔ قلیخان زمستان برای تعلیف احشام خود به گرمسیر پشت تنگ ذهاب و جیگران میروند. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 5).
حدود: از طرف شمال به دهستانهای سنجابی ، ولدبیگی ، باباخانی ، از خاور به دهستانهای سنجابی ، باوندپور، حومه ٔ شاه آباد و از جنوب و باختر به بخش کرند و پشت تنگ ذهاب محدود است . موقع طبیعی : منطقه ای است کوهستانی و محصور به کوههای مرتفع به طوری که راههای خروجی از دهستان جز معبر رودخانه ٔ زمکان عموماً از گردنه ها میگذرد. رودخانه ٔ زمکان در وسط دهستان جاری و اکثر قراء آن در طول دره ٔ رودخانه ٔ مذکور و شعب آن واقع شده است . دامنه ٔ ارتفاعات جنوبی دهستان جنگل کوتاهی است که اشجار آن اکثر بلوط و کمتر مازوگویج است . آب وهوای دهستان به طورکلی سردسیر ولی هوای قرائی که در سینه ٔ ارتفاعات واقع شده اند، سردتر از هوای قراء مجاور رودخانه میباشد. ارتفاعات : کوه مهم و مرتفع دالاهو در سرتاسر جنوب دهستان واقع و خطالرأس آن ، حد طبیعی این دهستان با دهستان بیونیج بخش کرند میباشد. بلندترین قله های این کوه از شمال باختری به جنوب خاوری عبارتند از: قله ٔ شاهان واقع در جنوب مراتع پالان به ارتفاع 2562 و قله ٔ آفتابی برز در جنوب زیارتگاه خوبیار به ارتفاع 2455 و قله ٔ گله زرد هفت چشمه در جنوب آبادی براوند به ارتفاع 2207 و قله ٔ صیادان به ارتفاع 2176 گز. از قله ٔ صیادان به بعدکوه دالاهو کاسته می شود و بالاخره به وسیله ٔ رودخانه ٔزمکان قطع میگردد. امتداد کوه مذکور بعد از رودخانه مجدداً مرتفع شده تا گردنه ٔ پنج سوار که راه فرعی گهواره به شاه آباد از آن منتهی میشود، منتهی ارتفاع آن چندان نیست و قلل مشخصی ندارد. از گردنه ٔ پنج سوار در جهت شمال منحرف و با قوس محسوس به قله ٔ باریکه و گردنه ٔ امیرخان و قله ٔ قاضی و گردنه ٔ بیگلر منتهی میگردد. از گردنه ٔ مذکور به بعد به تدریج به ارتفاع افزوده شده در شمال دهستان به کوه بنی گز مشهور است . چنانکه ذکر شد کوههای مذکور از طرف جنوب خاوری و شمال این دهستان را احاطه نموده است . ارتفاع گردنه ٔ پنج سواره 1800، قله ٔ کوه باریکه 2320، گردنه ٔ امیرخان 1915،قله ٔ قلعه قاضی 2460، گردنه ٔ بیگلر 1558 و قله ٔ بنی گز واقع در شمال آبادی باباکوسه 2287 گز است . ارتفاع قصبه ٔ گهواره از سطح دریا 1464 گز است که 52 گز از شهر کرمانشاه مرتفعتر است . رودخانه : رودخانه ٔ مهم دهستان که در وسط دهستان جاری است و کلیه ٔ مجاری میاه سیلابی به آن محلق میشود و از دره ٔ بیونیج سرچشمه میگیرد در 1000 گزی علیای آبادی توت شامی آب آن زیاد شده آبادیهای توت شامی ، گوراجوب ها، صفرشاه و قصبه ٔ گهواره و سایر قراء واقع در طول خود را مشروب میکند و در پائین آبادی بکربیگ از دهستان خارج می شود و وارد دهستان باباجانی می گردد. از شعب متعددی که از ارتفاعات جنوبی و خاوری و شمالی دهستان به این رود محلق میشونددو رشته ٔ آن همیشه دارای آب و قابل ذکر می باشد و بقیه در فصل بهار و باران دارای آب هستند و سایر ایام خشک رودی بیش نیستند. آن دو شعبه عبارتند از: 1- رودخانه ٔ برشاه که سرچشمه ٔ آن از سینه کوه آفتابی برز و چشمه جویبار است ، در طول خود چندین آبادی را مشروب می کند و در بالای آبادی عزیزخان کاکا به رودخانه ٔ زمکان می ریزد. 2- رودخانه ٔ چم شاهمار که از آبادی سرتختگاه سرچشمه گرفته ، پس از مشروب نمودن چند قریه ٔ مجاور خود آن هم در حدود آبادی عزیزخان کاکا به رودخانه ٔ زمکان میریزد. آب مزروعی و مشروب دهستان از زه آب رودخانه های مذکور و چشمه سارهای متعدد تأمین میشود. محصول عمده ٔ دهستان غلات ، حبوب ، لبنیات و توتون است . توتون قصبه ٔ گهواره و قراء گوراجوبها، توت شامی ، صفرشاه و سیاهانه در کرمانشاه و کردستان به خوبی مشهور است . دهستان گوران از 13 آبادی بزرگ و کوچک تشکیل شده و جمعیت آن در حدود 18هزار تن است و مرکز دهستان قصبه ٔ گهواره و قراء مهم آن به شرح زیر است : توت شامی ، گوراجوب ، گورگاورز، چقابورکاکی ، بیرقوند و جاماسب . در ازمنه ٔ قدیم هشت تیره ٔ زیر در این دهستان سکونت داشته اند:1- گهواره . 2- قلخانی اسپری . 3- قلخانی بهرامی . 4- تفنگچی . 5- طایشه ای . 6- دانیالی . 7- بی بیان . 8- نیریژی ، ولی امروز از 3 طایفه ٔ طایشه ای ، بی بیان و نیریژی عده ٔ قابل ملاحظه ای وجود ندارد و در نتیجه ٔ اختلاف با سایر تیره ها متواری و حتی قسمتی به کشور عراق مهاجرت نموده اند. در حال حاضر تیره های زیر در این دهستان ساکن میباشند (صورت زیر تعداد قراء، سکنه ، خانوار و نفر را به طور تقریب و نزدیک به تحقیق نشان میدهد):
نام تیره تعداد دِه خانوار تن
گهواره 27 1000 5470
اسپری قلخانی 18 670 3700
بهرامی قلخانی 18 420 2120
تفنگچی 30 780 3870
سادات حیدری 17 450 2270
دانیالی 3 100 570
جمع 113 3420 18000
عده ای از ساکنان دهستان به خصوص تیره ٔ قلیخان زمستان برای تعلیف احشام خود به گرمسیر پشت تنگ ذهاب و جیگران میروند. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 5).
