مره
لغت‌نامه دهخدا
مره .[ م َرْ رَ ] (اِ) (مأخوذ از عربی یا معرب از فارسی ) باره . کرت . بار. باره . نوبت . دفعه . کش . پی . راه . سر. این کلمه یا فارسی و یا تعریب از باره ٔ فارسی است . جوالیقی در المعرب (ص 184) آرد: قال ابن قتیبة و ابن درید فی قول العجاج : یوم خراج تخرج السمرجا، أصله بالفارسیة، سه مره ؛ أی استخراج الخراج فی ة ثلاث مرات . و قال اللیث : السمرج ؛ یوم جبایة الخراج . و قال النضر، المسرج ؛ یوم تنقد فیه دراهم الخراج ، یقال سمرج له ؛ أی ة أعطه . - انتهی . و صاحب لسان العرب در ردیف شین معجمه گوید: الشمرج ؛ یوم ٌ للعجم یستخرجون فیه الخراج فی ة ثلاث مرات ... - انتهی . و در تداول امروزی گویند فلان روزمره ده تومان عایدی دارد. یعنی هر روزه ، و در کلمه ٔ صیمرة (نام موضعی به بصره و هم بلدی میان دیار جبل و دیار خوزستان ) باز این کلمه چون مزید مؤخر آمده است . و در پهلوی موراک به معنی شمار و عدد و مبلغ و مقدار، و سمار به معنی یاد کردن و شمردن آمده است . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
آزادگی و طمع بهم ناید
من کرده ام آزمون به صد مره .
آن را که همچو سنگ سر مره روز بدر
در حرب همچو موم شد از بیم ضربتش .
- مره ای ؛ مرةً. دفعه ای . نوبتی . کره ای . کرتی . یکی . باری .
- بالمرة ؛ کاملا. یکبارگی .
- || دفعةً. غفلةً. ناگاه . (ناظم الاطباء). ناگهان . فجاءةً.
|| شماره . شمار. عدد. حساب . حد. تعداد :
در راه نشابور دهی دیدم بس خوب
انگشبه ٔ او را نه عدد بود و نه مره .
|| اندازه . پیمانه . (ناظم الاطباء). || در تداول مردم قزوین ، آنجا که بازی را از آن آغازند. مبداء. آغاز بازی .
- سرمره ؛ مبداء. آغازگاه .
آزادگی و طمع بهم ناید
من کرده ام آزمون به صد مره .
ناصرخسرو.
آن را که همچو سنگ سر مره روز بدر
در حرب همچو موم شد از بیم ضربتش .
ناصرخسرو.
- مره ای ؛ مرةً. دفعه ای . نوبتی . کره ای . کرتی . یکی . باری .
- بالمرة ؛ کاملا. یکبارگی .
- || دفعةً. غفلةً. ناگاه . (ناظم الاطباء). ناگهان . فجاءةً.
|| شماره . شمار. عدد. حساب . حد. تعداد :
در راه نشابور دهی دیدم بس خوب
انگشبه ٔ او را نه عدد بود و نه مره .
رودکی .
|| اندازه . پیمانه . (ناظم الاطباء). || در تداول مردم قزوین ، آنجا که بازی را از آن آغازند. مبداء. آغاز بازی .
- سرمره ؛ مبداء. آغازگاه .
