مثبت
لغت‌نامه دهخدا
مثبت . [ م ُ ب َ ] (ع ص ) ثابت کرده شده . || نوشته شده . (غیاث ) (آنندراج ). نوشته . ثبت شده : در کتب سیرملوک عجم مثبت است که خویشاوندی از آن بهرام گور بدان زمین آمد که سردار ملک عجم بود. (تاریخ بیهقی چ فیاض 655). هارون الرشید ... دو پسر او را فضل و جعفر برکشید و به درجه های بزرگ رسانید چنانکه معروف است و در کتب مثبت . (تاریخ بیهقی ایضاً ص 416). که اگر از صد سال باز حجتی نبشته باشند نسخت آن در روزنامه های مجلس حکم مثبت است . (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 118). و ذکر بأس و سیاست او در صدور تواریخ مثبت . (کلیله و دمنه ). و او را در موافقت سلاطین سلجوقی مقامات محموده ٔ بسیار است و در تواریخ ذکر آن مثبت . (جهانگشای جوینی ). و شرح آن در ذکر منکوقاآن مثبت خواهد شد. (جهانگشای جوینی ).
- مثبت گردانیدن ؛ ثبت کردن . نوشتن : و ذکر او در دواوین و دفاتر مثبت گرداند. (چهارمقاله ص 44).
|| خلاف منفی . (اقرب الموارد). آنچه منفی نباشد. مقابل منفی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). آنچه به طریق اثبات باشد :
نفی آن یک چیز و اثباتش رواست
چون جهت شد مختلف ، نسبت دوتاست
مارمیت اذرمیت از نسبت است
نفی و اثبات است و هر دو مثبت است .
- جمله ٔ مثبت ؛ جمله ای که فعل در آن به طریق اثبات بکار رفته باشد: رستم سهراب را کشت . خدا داناست .
- فعل مثبت ؛ ضد فعل منفی . (ناظم الاطباء). فعلی که بر وقوع کاری به وجه اثبات دلالت کند:رفت . می رود.
|| محاسبان گویند آنچه در جبر و مقابله ذکر می شود اگر نفی را بدان راهی نباشد آن را مثبت و تام و زائد و مال گویند و اگر نفی بدان راه یابد منفی و ناقص و دین گویند. (از کشاف اصطلاحات الفنون ). || پالان بسته شده به ثبات . (منتهی الارب ) (آنندراج ) (از اقرب الموارد). پالان بسته شده باثبات یعنی دوالی که بدان پالان را می بندند. (ناظم الاطباء). || بیماری که حرکت کردن نتواند. (منتهی الارب ) (آنندراج ). بیماری که حرکت کردن نتواند و ملازم بستر باشد. (ناظم الاطباء).
- مثبت گردانیدن ؛ ثبت کردن . نوشتن : و ذکر او در دواوین و دفاتر مثبت گرداند. (چهارمقاله ص 44).
|| خلاف منفی . (اقرب الموارد). آنچه منفی نباشد. مقابل منفی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). آنچه به طریق اثبات باشد :
نفی آن یک چیز و اثباتش رواست
چون جهت شد مختلف ، نسبت دوتاست
مارمیت اذرمیت از نسبت است
نفی و اثبات است و هر دو مثبت است .
مولوی (مثنوی چ نیکلسون ج 3 ص 208).
- جمله ٔ مثبت ؛ جمله ای که فعل در آن به طریق اثبات بکار رفته باشد: رستم سهراب را کشت . خدا داناست .
- فعل مثبت ؛ ضد فعل منفی . (ناظم الاطباء). فعلی که بر وقوع کاری به وجه اثبات دلالت کند:رفت . می رود.
|| محاسبان گویند آنچه در جبر و مقابله ذکر می شود اگر نفی را بدان راهی نباشد آن را مثبت و تام و زائد و مال گویند و اگر نفی بدان راه یابد منفی و ناقص و دین گویند. (از کشاف اصطلاحات الفنون ). || پالان بسته شده به ثبات . (منتهی الارب ) (آنندراج ) (از اقرب الموارد). پالان بسته شده باثبات یعنی دوالی که بدان پالان را می بندند. (ناظم الاطباء). || بیماری که حرکت کردن نتواند. (منتهی الارب ) (آنندراج ). بیماری که حرکت کردن نتواند و ملازم بستر باشد. (ناظم الاطباء).
