قسطا

قسطا. [ ق ُ ] (اِخ ) ابن لوقا بعلبکی . فیلسوف و ریاضی دان رومی الاصل است . وی در زبان یونانی با فصاحت سخن میگفت و عربی را نیکو میدانست و بسیاری از کتابهای قدیمی را ترجمه کرد و به تألیفات چندی پرداخت از جمله : 1- الفلاحة الیونانیة، چاپ شده . 2- ثلاث مقالات فی رفع الاجسام الثقیلة، چاپ شده . 3- المرایا المحرقة. 4- الاوزان و المکاییل . 5- الفصل بین الروح و النفس ، خطی . 6- الفردوس ، فی التاریخ .7- العمل بالکرة الفلکیة، خطی ، یا این همان کتاب «الاکر» خطی است که آن را از تاوذیوس ترجمه کرده و ثابت بن قرة آن را اصلاح و تحریر نموده است . 8- المطالع، خطی ، و آن را از انسقلاوس نقل کرده است و کندی آن را اصلاح و تحریر کرده است . 9- رساله ٔ ذات الکرسی الافاقی ، خطی ، درباره ٔ فلک . 10- رسالة فی اختلاف الناس فی سیرهم و اخلاقهم ، خطی . 11- رسالة فی تدبیر الابدان فی السفر، خطی . 12- البلغم و علله ، خطی . 13- رسالة فی علل الشعر، خطی . 14- العمل بالاسطرلاب ، خطی . 15- هیاءةالافلاک ،خطی . وی در زمان مقتدرباﷲ عباسی بود و در ارمینیه به سال 300 هَ . ق . وفات یافت . (طبقات الاطباء ج 1 ص 244)(اخبار الحکماء ص 173) (جولة فی دور الکتب الامیرکیه ص 93 و 94) (هدیة العارفین ج 1 ص 835) (خزائن الاوقاف ص 331) (مختصرالدول ص 259) (اعلام زرکلی چ 2 ص 40 و 41).
قسطا نام پسر لوقا است و ایشان دوحکیم بودند در یونان و او کتابی در دین آتش پرستی به نام پدر خود تصنیف کرده بود، و بعضی گویند قسطا نام کتابی است که لوقا تصنیف کرده بود. (برهان ). وی در زمان مأمون عباسی میزیست و زبان عربی و یونانی نیک میدانست ، از جمله کتبی که او واسطه ٔ ترجمه ٔ آن از یونانی بوده مجسطی و دیگری اقلیدوس الحکمه است . (فرهنگ شعوری ). کتاب اُکر که در زمان احمدبن معتصم باﷲ عباسی تا شکل خامس از مقاله ٔ سیُم آن را ترجمه کرده و کتاب مساکن ثاودسیوس در طهران به سال 1304 هَ . ق . چاپ سنگی شده است . کتابهای زیر را قاموس الاعلام ترکی از جمله تألیفات وی نام برده است : 1- کتاب فی اوجاع النقرس . 2- کتاب فی الروائح و عللِها. 3- کتاب جامع فی الدخول الی علم الطب . 4- کتاب فی النبیذ و شربه فی الولایم . 5- کتاب فی الاسطقسات . 6- کتاب فی السحر. 7- کتاب فی العطش . 8- کتاب فی القوة و الضعف . 9- کتاب فی الاغذیه علی طریق القوانین الکلیه . 10- کتاب فی النبض و معرفة الحُمَّیات و ضروب البحرانات . 11- کتاب فی علة الموت فجاءة. 12- کتاب فی معرفة الخدر و انواعه وعلله و اسبابه و علاجه . 13- کتاب فی ایام البحران فی الامراض الحادّة. 14- کتاب فی الاخلاط الاربعة و ما تشترک فیه . 15- کتاب فی الکبد و خلقتها و ما یعرض فیها من الامراض . 16- رسالة فی المروحة و اسباب الریح . 17-کتاب فی مراتب کتب الطیبة. 18- کتاب فی تدبیر الابدان فی سفر الحج . 19- کتاب فی دفع ضرر السموم . 20- کتاب فی المدخل الی علم الهندسه . 21- کتاب آداب الفلاسفه . 22- کتاب فی الفرق بین الحیوان الناطق و غیرالناطق . 23- کتاب فی تولد الشعر. 24- کتاب فی الفرق بین النفس و الروح . 25- کتاب فی الحیوان الناطق . 26- کتاب فی الجزء الذی لایتجزی . 27- کتاب فی حرکة الشریان . 28- کتاب فی النوم و الرؤیا. 29- کتاب فی العضو الرئیسی من البدن . 30- کتاب فی البلغم . 31- کتاب فی الدم .32- کتاب فی المرة الصفراء. 33- کتاب فی المرة السوداء. 34- کتاب فی شکل الکرة و الاسطوانة. 35- کتاب فی الهیاءة و ترکیب الافلاک . 36- کتاب فی حساب التلاقی علی جهة الجبر و المقابلة. 37- کتاب فی العمل بالکرة الکلیرة النجومیة. 38- کتاب السیاسة. 39- کتاب المدخل الی المنطق . 40- شرح مذهب الیونانیین . 41- کتاب فی شکوک کتاب اقلیدس . 42- المدخل الی علم النجوم . (قاموس الاعلام ترکی ). و رجوع به عیون الانباء و فهرست ابن ندیم و تاریخ الحکماء القفطی شود :
آن حرفهای خط کتاب او
گوئی حروف دفتر قسطا شد.

دقیقی .

هر کسی چیزی همی گوید ز تیره رای خویش
تا گمان آید که او قسطای بِن ْ لوقاستی .

ناصرخسرو.

به قسطاسی بسنجم رازموبد
که جوسنگش بود قسطای لوقا.

خاقانی .