طائر
لغت‌نامه دهخدا
طائر. [ ءِ ] (ع اِ) پرنده . (منتهی الارب ) : روزگار عنود، و دهر کنود... طائر روح او را [ امیر ابونصر را ] بسنگ حادثه ٔ حرض ، از آشیانه ٔ تن آواره ساخت . (ترجمه ٔ تعزیت نامه ٔ عتبی در پایان ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 449).
گر بپر گوئیش گوید اُشترم
ور بگوئی بار گوید طائرم .
طائر دولت اگر بازگذاری بکند
یار بازآید و با وصل قراری بکند.
طائر گلشن قدسم چه دهم شرح فراق
که در این دامگه حادثه چون افتادم .
|| کردار. کار. عمل . ج ، طَیر. جج ، طیور و اطیار. قوله تعالی : الزمنا طائره فی عنقه (قرآن 13/17)؛ ای عمله . (منتهی الارب ). || دماغ . (منتهی الارب ). || آنچه بدان فال گیرند نیک باشد یا بد. (منتهی الارب ) (مهذب الاسماء). قوله تعالی : قالوا طائرکم معکم . (قرآن 19/36). گفتند فال بد و شوم شما با شماست . (تفسیر ابوالفتوح رازی سوره ٔ یس ). طائرکم عندکم ؛ ای فالکم (قرآن ، تفسیر ابوالفتوح رازی سوره ٔ نمل ). || عمل مرد که مقلد آن است . || بهره . || روزی . || خشم . (منتهی الارب ). || و فی الحدیث کأن ّ علی رؤسهم الطیر؛ ای ساکنون هیبة. و اصله ان ّ الغراب یقع علی رأس البعیر، فیلقط منه القراد، فلایتحرک منه البعیر، لئلا ینفر عنه الغراب . (منتهی الارب ). || حظّ. بخت . (دهار).
- ساکن الطائر ؛ باتمکین . (منتهی الارب ).
- طائران فلک ؛ فرشتگان . طائران قدس :
گرت باید که طایران فلک
زیر پرّت بپرورند بناز
هرچه جز لااله الاّاﷲ
همه در قعر بحر لا انداز.
- طائر سدره ؛ طائر سدره نشین ، کنایه از جبرئیل است . (برهان ).
- طائر قدس ؛ طائر عرش . جبرئیل . (آنندراج ).
- طائر قدسی ؛ کنایه از فرشته و ملک باشد. (برهان ).
- طائر قیاس ؛ کنایه از قوه ٔ دراکه :
منقار بند کرده ز سستی هزار جای
تا اولین دریچه ٔ او طایر قیاس .
- طائر قبله نما ؛ مرغ قبله نما. رجوع به مرغ قبله نما شود. (آنندراج ).
- طائر میمون ؛ بخت نیک . اقبال . بخت :
دولت سعدش ببوسد هر زمانی آستین
طائر میمونش باشد هرزمانی خواستار.
طالع مسعود پیش بخت تو طالع شود
طائرمیمون فراز تخت تو طائر شود.
دیدن او بامداد خلق جهان را
به ْ بود از صد هزار طائر میمون .
گر بپر گوئیش گوید اُشترم
ور بگوئی بار گوید طائرم .
مولوی .
طائر دولت اگر بازگذاری بکند
یار بازآید و با وصل قراری بکند.
حافظ.
طائر گلشن قدسم چه دهم شرح فراق
که در این دامگه حادثه چون افتادم .
حافظ.
|| کردار. کار. عمل . ج ، طَیر. جج ، طیور و اطیار. قوله تعالی : الزمنا طائره فی عنقه (قرآن 13/17)؛ ای عمله . (منتهی الارب ). || دماغ . (منتهی الارب ). || آنچه بدان فال گیرند نیک باشد یا بد. (منتهی الارب ) (مهذب الاسماء). قوله تعالی : قالوا طائرکم معکم . (قرآن 19/36). گفتند فال بد و شوم شما با شماست . (تفسیر ابوالفتوح رازی سوره ٔ یس ). طائرکم عندکم ؛ ای فالکم (قرآن ، تفسیر ابوالفتوح رازی سوره ٔ نمل ). || عمل مرد که مقلد آن است . || بهره . || روزی . || خشم . (منتهی الارب ). || و فی الحدیث کأن ّ علی رؤسهم الطیر؛ ای ساکنون هیبة. و اصله ان ّ الغراب یقع علی رأس البعیر، فیلقط منه القراد، فلایتحرک منه البعیر، لئلا ینفر عنه الغراب . (منتهی الارب ). || حظّ. بخت . (دهار).
- ساکن الطائر ؛ باتمکین . (منتهی الارب ).
- طائران فلک ؛ فرشتگان . طائران قدس :
گرت باید که طایران فلک
زیر پرّت بپرورند بناز
هرچه جز لااله الاّاﷲ
همه در قعر بحر لا انداز.
سنائی .
- طائر سدره ؛ طائر سدره نشین ، کنایه از جبرئیل است . (برهان ).
- طائر قدس ؛ طائر عرش . جبرئیل . (آنندراج ).
- طائر قدسی ؛ کنایه از فرشته و ملک باشد. (برهان ).
- طائر قیاس ؛ کنایه از قوه ٔ دراکه :
منقار بند کرده ز سستی هزار جای
تا اولین دریچه ٔ او طایر قیاس .
عرفی (آنندراج ).
- طائر قبله نما ؛ مرغ قبله نما. رجوع به مرغ قبله نما شود. (آنندراج ).
- طائر میمون ؛ بخت نیک . اقبال . بخت :
دولت سعدش ببوسد هر زمانی آستین
طائر میمونش باشد هرزمانی خواستار.
منوچهری .
طالع مسعود پیش بخت تو طالع شود
طائرمیمون فراز تخت تو طائر شود.
منوچهری .
دیدن او بامداد خلق جهان را
به ْ بود از صد هزار طائر میمون .
فرخی .
