الکل اتیلیک
لغت‌نامه دهخدا
الکل اتیلیک . [ اَ ک ُ اِ ] (ترکیب وصفی ) یا الکل معمولی از اقسام الکل است که در همه ٔ نوشابه های خمری ، شراب وعرق و امثال آن وجود دارد. و آنرا الکل سفید نیز میگویند. دکتر پریمن در شیمی مختصر آلی (صص 201 - 205)آرد: الکل اتیلیک از اتان مشتق میشود و آن را اتانل یا الکل معمولی مینامند. بحالت آزاد در مشروبات تخمیرشده ای که از گلوکز (شراب ) یا از نشاسته (آب جو) بدست می آید دیده میشود. الکل اتیلیک بحالت آزاد نیز دراسانس گل سرخ و بشکل اترسل در بسیاری از مواد طبیعی پیدا میشود. این الکل از هزاران سال پیش بشکل شراب از تخمیر مواد قندی تهیه میگردیده ، ولی از قرون وسطی بنام عرق شراب شناخته شده است و در قرن شانزدهم تبدیل آن به اتر توسط بازیل والانتین برقرار گردیده ولی عامل الکلی در 1827 م . توسط دوما برقرار شد و سرانجام ترکیب مصنوعی آن را برتلو در 1854 م . کشف کرد.
تهیه ٔ صنعتی الکل : در صنعت الکل را ازتقطیر موادی که مقدار کمی الکل دارند بدست می آورند مثلاً از مشروبات الکلی (شراب ، سیدر و جز آن ) و برخی دیگر از تخمیر شیره های قندی طبیعی (چغندر) و یا برخی موادی که بتوانند تبدیل به قند شوند مانند سیب زمینی ، نشاسته ٔ غلات و جز آن از اثر فرمانها در روی مواد قندی یا در روی نشاسته و جز آن میتوان الکل بدست آورد. این اثر را تخمیر الکلی مینامند. در حالت مایعات الکلی مانند شراب و سیدر عمل تقطیر به سهولت در یک قرع و انبیق ساده صورت میگیرد و الکل خوبی بدست می آید که آن را عرق مینامند (مخلوط آب و الکل تا 50% الکل ). با مایعات دیگر الکلی برعکس ، مخصوصاً با مایعات حاصل از دانه های غلات یا سیب زمینی اگر قرع و انبیق ساده بکار برند الکل ناخالص تولید میشود که محتوی الکلهای بالاتر و الدهیدها و جز آنند، و برخی از آنها دارای طعم نامطبوع است و بعلاوه اثرهای زیان آوری در روی اشخاص مصرف کننده دارد. امروزه چون مقدار مصرف الکل در صنعت بسیار است و از طرفی مقدار انگور و یا میوه های دیگر اندک است از اینرو مجبورند الکل را از چغندر و دانه های سیب زمینی تهیه کنند. ولی مواد دیگر قندی را قبلاً به قند تبدیل میکنندو سپس تحت تخمیر قرار میدهند. عامل تخمیر این مواد موجودات ذره بینی نباتی یا حیوانی بینهایت کوچکی هستند که در وسط برخی از مواد زندگی میکنند و آنها را فرمان مینامند. این موجودات در اثر جوانه زدن تولید مثل مینمایند و مایعی از خود ترشح میکنند که آن را دیاستاز میگویند. این مایع به عنوان کاتالیزر مواد قندی را به الکل تبدیل میکند دیاستازی که این فرمانها ترشح میکنند و گلوکز میوه ها را به الکل تبدیل مینمایند زیماز نامیده میشود. برای اینکه تخمیر بخوبی صورت گیرد باید به فرمانها هوا نرسد زیرا در آن صورت گلوکز را مصرف میکند و الکل بدست نمیآید. بعلاوه باید در درجه ٔ حرارت معینی میان 30 - 35 عمل تخمیر صورت گیرد. اگر بجای شیره های نباتی مواد نشاسته بکار برند نشاسته در اثر دیاستازی که آن را آمیلاز مینامند تغییر شکل میدهد و تبدیل به مالت میشود و مالت هم سرانجام تبدیل به مالتوز میگردد (یک ملکول آب در روی آن نصب میشود) مانند جو آب جو، گندم سمنو:
nC12H22O11 ͢ nH2O+ n (C6H10O5)2
بهترین درجه ٔ حرارت برای انجام گرفتن این عمل 60 درجه است . بعد ماده ٔ مخمر آبجو در روی مالتوز توسط دیاستاز دیگری موسوم به مالاز اثر میکند و مالتوز را به گلوکز تبدیل مینماید. و سرانجام زیماز بنوبه ٔ خود گلوکز را تبدیل به الکل و CO2 میکند. خواص الکل اتیلیک : این الکل مایعی است بیرنگ با بوی مطبوع و طعم سوزان :
(E = نقطه ٔ غلیان و D = وزن مخصوص )
به هر نسبتی با آب مخلوط میشود و در نتیجه تولید حرارت و نقصان حجم میکند. در اثر اکسیژن میسوزد و آب و انیدرید کربنیک تولید میشود، در هر کیلوگرم الکل 7000 کالری حرارت ایجاد میگردد.
در اثر کلر الکل اول به آلدهید و بعد به کلرال تبدیل میشود. برم نیز مانند کلر اثر میکند. از عمل الکل با اسید هیپوکلر و یا هیپوکلریت ها تبدیل به کلروفرم میگردد و این فعل و انفعال جهت شناختن الکل اتیلیک از سایر ترکیبات بکار میرود بشرطی که مخلوط با برخی از اجسام مانند ستن و جز آن نباشد.
مورد استعمال : الکل حلال خوبی جهت عطرها، لیکورها و ورنی هاست . در داروسازی محلولهای الکلی را بنام تنتور میخوانند مانند تنتور ید، تنتور بنژوان ، تنتور آرنیکا ، تنتور والریان وجز آن . در سنتزهای آلی الکل را بعنوان حلال و همچنین تهیه ٔ اترهای اتیلیک (کلرور، استات بوتیرات و جز آن ) و اتر معمولی ، تهیه ٔ کلروفرم ، یدوفرم و جز آن بکارمیبرند. مقدار الکل خالص را درجه ٔ الکلی مینامند، مثلاً الکل 90 درجه یعنی 90 درصد الکل و 10 درصد آب . برای کنترل غلظت الکل ، میزان الغلظه ٔ مخصوصی که بر حسب درجه ٔ الکلی ساخته شده وبنام آلکومتر گیلوساک موسوم است بکار میبرند.
تهیه ٔ صنعتی الکل : در صنعت الکل را ازتقطیر موادی که مقدار کمی الکل دارند بدست می آورند مثلاً از مشروبات الکلی (شراب ، سیدر و جز آن ) و برخی دیگر از تخمیر شیره های قندی طبیعی (چغندر) و یا برخی موادی که بتوانند تبدیل به قند شوند مانند سیب زمینی ، نشاسته ٔ غلات و جز آن از اثر فرمانها در روی مواد قندی یا در روی نشاسته و جز آن میتوان الکل بدست آورد. این اثر را تخمیر الکلی مینامند. در حالت مایعات الکلی مانند شراب و سیدر عمل تقطیر به سهولت در یک قرع و انبیق ساده صورت میگیرد و الکل خوبی بدست می آید که آن را عرق مینامند (مخلوط آب و الکل تا 50% الکل ). با مایعات دیگر الکلی برعکس ، مخصوصاً با مایعات حاصل از دانه های غلات یا سیب زمینی اگر قرع و انبیق ساده بکار برند الکل ناخالص تولید میشود که محتوی الکلهای بالاتر و الدهیدها و جز آنند، و برخی از آنها دارای طعم نامطبوع است و بعلاوه اثرهای زیان آوری در روی اشخاص مصرف کننده دارد. امروزه چون مقدار مصرف الکل در صنعت بسیار است و از طرفی مقدار انگور و یا میوه های دیگر اندک است از اینرو مجبورند الکل را از چغندر و دانه های سیب زمینی تهیه کنند. ولی مواد دیگر قندی را قبلاً به قند تبدیل میکنندو سپس تحت تخمیر قرار میدهند. عامل تخمیر این مواد موجودات ذره بینی نباتی یا حیوانی بینهایت کوچکی هستند که در وسط برخی از مواد زندگی میکنند و آنها را فرمان مینامند. این موجودات در اثر جوانه زدن تولید مثل مینمایند و مایعی از خود ترشح میکنند که آن را دیاستاز میگویند. این مایع به عنوان کاتالیزر مواد قندی را به الکل تبدیل میکند دیاستازی که این فرمانها ترشح میکنند و گلوکز میوه ها را به الکل تبدیل مینمایند زیماز نامیده میشود. برای اینکه تخمیر بخوبی صورت گیرد باید به فرمانها هوا نرسد زیرا در آن صورت گلوکز را مصرف میکند و الکل بدست نمیآید. بعلاوه باید در درجه ٔ حرارت معینی میان 30 - 35 عمل تخمیر صورت گیرد. اگر بجای شیره های نباتی مواد نشاسته بکار برند نشاسته در اثر دیاستازی که آن را آمیلاز مینامند تغییر شکل میدهد و تبدیل به مالت میشود و مالت هم سرانجام تبدیل به مالتوز میگردد (یک ملکول آب در روی آن نصب میشود) مانند جو آب جو، گندم سمنو:
nC12H22O11 ͢ nH2O+ n (C6H10O5)2
بهترین درجه ٔ حرارت برای انجام گرفتن این عمل 60 درجه است . بعد ماده ٔ مخمر آبجو در روی مالتوز توسط دیاستاز دیگری موسوم به مالاز اثر میکند و مالتوز را به گلوکز تبدیل مینماید. و سرانجام زیماز بنوبه ٔ خود گلوکز را تبدیل به الکل و CO2 میکند. خواص الکل اتیلیک : این الکل مایعی است بیرنگ با بوی مطبوع و طعم سوزان :
/795 = D و ْ78 = E
(E = نقطه ٔ غلیان و D = وزن مخصوص )
به هر نسبتی با آب مخلوط میشود و در نتیجه تولید حرارت و نقصان حجم میکند. در اثر اکسیژن میسوزد و آب و انیدرید کربنیک تولید میشود، در هر کیلوگرم الکل 7000 کالری حرارت ایجاد میگردد.
در اثر کلر الکل اول به آلدهید و بعد به کلرال تبدیل میشود. برم نیز مانند کلر اثر میکند. از عمل الکل با اسید هیپوکلر و یا هیپوکلریت ها تبدیل به کلروفرم میگردد و این فعل و انفعال جهت شناختن الکل اتیلیک از سایر ترکیبات بکار میرود بشرطی که مخلوط با برخی از اجسام مانند ستن و جز آن نباشد.
مورد استعمال : الکل حلال خوبی جهت عطرها، لیکورها و ورنی هاست . در داروسازی محلولهای الکلی را بنام تنتور میخوانند مانند تنتور ید، تنتور بنژوان ، تنتور آرنیکا ، تنتور والریان وجز آن . در سنتزهای آلی الکل را بعنوان حلال و همچنین تهیه ٔ اترهای اتیلیک (کلرور، استات بوتیرات و جز آن ) و اتر معمولی ، تهیه ٔ کلروفرم ، یدوفرم و جز آن بکارمیبرند. مقدار الکل خالص را درجه ٔ الکلی مینامند، مثلاً الکل 90 درجه یعنی 90 درصد الکل و 10 درصد آب . برای کنترل غلظت الکل ، میزان الغلظه ٔ مخصوصی که بر حسب درجه ٔ الکلی ساخته شده وبنام آلکومتر گیلوساک موسوم است بکار میبرند.
