پنج سفر موسی
لغت‌نامه دهخدا
پنج سفر موسی . [ پ َ س ِ رِ ] (اِخ ) کتاب های پنجگانه ای است که در اول مجلد عهد عتیق واقع است و این قسم از کتاب مقدس را در2 تو 34:14 «کتاب توراة خداوند که بواسطه ٔ موسی نازل شد» نامیده است و در کتاب 2 تو 17:9 «کتاب توراة خداوند». خوانده شده و در2 پاد 23:21 «کتاب عهد» و در عز 7:6 «توراة موسی » و در نح 8:1 «کتاب توراة موسی » و در عز 6 : 18 و نح 13:1 و2 تو 25:4 و 35:12 «کتاب موسی » و در مت 12:5 «تورات » و در لو10:26 و یو 8:5 و17 «تورات » خوانده شده . سفر پیدایش از تاریخ اوّل خلقت تا فوت یعقوب گفتگو میکند؛ سفر خروج از تأسیس احکام دینیه بر کوه سینا، سفر لاویان از نظم و نظام احکام دینیه و شرایع و قواعد و حدود سبط لاوی صحبت میدارد، سفر اعداد از مسافرت بنی اسرائیل در دشت و فتح اراضی کنعان گفتگو میکند، سفر تثنیه تکرار و مراجعی شرایع را بطور اختصار مذکور میدارد و مجموع این پنج کتاب نظام و قواعد دین موسوی را بواضحی بیان مینمایند و در کتاب اوّلی و آخری صفات و وقایع عمومی که نسبت به عموم بشر دارد بیشتر از کتاب اعداد و لاویان و خروج دیده میشود و صفات ووقایع این سه کتاب بیشتر اختصاص به بنی اسرائیل داردیعنی سفر خروج وضع نبوت نظام موسوی و سفر لاویان وضعکهانتی و سفر اعداد وضع سلطنتی را بیان میکند. و درآخر کتاب تثنیه خبر موت و دفن موسی مذکور است و اسماء اماکنی که ابداً از برای آن اماکن جز بعد از فتح کنعان و حبرون مستعمل نبوده مذکور است . بطوری که در منقولات فوق ذکر شده قرن ها مسیحیان عقیده داشتند که نویسنده ٔ پنج کتاب موسی خود او بوده است . یکی دو قرن پیش این مطلب کراراً تحت مباحثه درآمده و یک عدّه ازعلماء عقیده دارند که این کتاب سالها بعد از موسی از روی چند نسخه ای که هم با دست موسی و هم با دست سایرین نوشته شده است از تواریخ مختلفه جمعآوری شده و بشکل حالیه درآمده است اما باز معدودی از علماء به این عقیده معتقدند که تمام این پنج کتاب جز فصل آخر سفر تثنیه بوسیله ٔ موسی نوشته شده است اگر چه شاید نسخه ٔ دیگری که در زمان او وجود داشته بکار برده باشد. هزارها از اشخاص مسیحی حقیقی بعقیده ٔ این دسته و آن دسته متمسک شده اند اما در هر یک از این دو حالت که باشد از اهمیت حقایق روحانی این کتب نمی کاهد. در اینجا نمیشود شرح جزئیات عقیده ٔ این دو دسته را بیان کرداما از هر یک دلائل مهمّه ای را اشعار میدارد. آنهائی که عقیده دارند موسی این پنج کتاب را نوشت دلائل ذیل را اقامه میکنند و هنوز معتقدند که موسی نگارنده ٔ این کتب بوده است . 1 - در پنج کتاب موسی واضح است که او شخصاً نویسنده ٔ بعضی از قسمتهای آن بوده : خر17:14اعد 33:2 تثنیه 31:19 و 22 و 30 تثنیه 32:44 خر 15:1-18 خر 24:4 تثنیه 31:9 نسخ و عبارات کتابهای دیگر عهد عتیق یوشع 1:7 و 8 عزرا 6:18 و گفتار مسیح و رسولانش در این باب شهادت بر کتاب موسی میدهند (مرقس 10:3-5 و12:62). 2 - روایات مسیحیان و یهودیان چنین حاکی است که موسی نویسنده ٔ این کتب بوده است . 3 - بعضی از وقایع که در این کتب ذکر میشود بعد از موسی اتفاق افتاده این اسامی و وقایع ممکن است که پس از موسی علاوه شده باشد اما موسی خود باز نویسنده ٔ اغلب این کتب بوده است . بسیاری دیگر از این اسامی و وقایع را بطریق دیگر میتوان شرح داد. 4 - موسی بواسطه ٔ تحصیل و تربیتش در مصر استعداد و توانائی نوشتن این پنج کتاب را داشته و هم اسرائیلیان آن عصر از خواندن و نوشتن سررشته داشته اند از این جهت احتمال کلی میرود که موسی این پنج کتاب را برای آنها نوشت . هیچ ضدّیت و خللی بر او وارد نمیشود که او نسخه ها و قوانین امرافل را بکاربرده باشد ملاحظه در امرافل . اشخاصی که عقیده دارند موسی نویسنده ٔ این کتب نبوده ادعا میکنند که :
اولاً این پنج کتاب بطور وضوح میرساند که از چند نسخه تشکیل یافته است مثلاً در سفر پیدایش دو دفعه حکایت خلقت را در آنجا یافته اند.حکایت اوّل در پیدایش 1:1-2:3 و حکایت دوم در پیدایش 2:4-25 اسمی که بجهت خالق در حکایت اول استعمال شده «خدا» (در عبرانی «الوهیم ») و در حکایت دوم یهوه خدا «خداوند» (در عبرانی «یهوه الوهیم ») نوشته شده و بهمین ترتیب که در سفر لاویان یک صورتی از شریعت موسی داده شده است و در تثنیه صورت دیگر که خیلی بعد از آن نوشته شده عقاید چندی در این مورد ظاهر شده که چند نسخه موجود بوده است که کتب موسی از آن ترکیب یافته اند.
ثانیاً خیلی از صفحات پنج کتاب موسی دلیل بر آن میشود که بعد از موسی نوشته شده است ، مثلاً تثنیه باب 34 پیدایش 34:31 پیدا 14:14 تثنیه 34:1 مقابل یوشع 19:47 پید 13:18 و 23:2 مقابل یوشع 14:15 و داودان 1:1.
ثالثاً اختلافات عبارات و عقاید و نسخ (از روی طرز زبان عبرانی ) ثابت مینماید که این کتب بوسیله ٔ یک شخص نوشته نشده است . بعلاوه عقاید مختلفه ای درباره ٔ زمان نوشته شدن نسخی که پنج کتاب موسی از آن اقتباس شده میباشد یعنی میگویند غیر از قسمتهای منظوم مثل پیدایش 4:23 مابقی نسخ در زمان پادشاهان نوشته شده بود(850 ق . م .) و خود پنج کتاب به رشته ٔ تحریر درنیامده بوده است تا زمانی که یهود از اسارت بابلیها برگشتند. این اشخاص عقیده دارند که رجوعات «بکتاب تورات موسی » و غیره که در ابتدای این مقاله بعضی اقتباسات از آن شده است به تمام پنج کتاب مربوط نیست بلکه فقط به «کتاب عهد» مرجوع میشود. (خرباب 20-23) و این شامل قوانین حقیقی موسی است (خروج باب 24:4 و 7) اما بالاخره نوشته تمام نشده تا در سنه ٔ 950 ق . م . و نیز رجوع به پن تاتک شود.
اولاً این پنج کتاب بطور وضوح میرساند که از چند نسخه تشکیل یافته است مثلاً در سفر پیدایش دو دفعه حکایت خلقت را در آنجا یافته اند.حکایت اوّل در پیدایش 1:1-2:3 و حکایت دوم در پیدایش 2:4-25 اسمی که بجهت خالق در حکایت اول استعمال شده «خدا» (در عبرانی «الوهیم ») و در حکایت دوم یهوه خدا «خداوند» (در عبرانی «یهوه الوهیم ») نوشته شده و بهمین ترتیب که در سفر لاویان یک صورتی از شریعت موسی داده شده است و در تثنیه صورت دیگر که خیلی بعد از آن نوشته شده عقاید چندی در این مورد ظاهر شده که چند نسخه موجود بوده است که کتب موسی از آن ترکیب یافته اند.
ثانیاً خیلی از صفحات پنج کتاب موسی دلیل بر آن میشود که بعد از موسی نوشته شده است ، مثلاً تثنیه باب 34 پیدایش 34:31 پیدا 14:14 تثنیه 34:1 مقابل یوشع 19:47 پید 13:18 و 23:2 مقابل یوشع 14:15 و داودان 1:1.
ثالثاً اختلافات عبارات و عقاید و نسخ (از روی طرز زبان عبرانی ) ثابت مینماید که این کتب بوسیله ٔ یک شخص نوشته نشده است . بعلاوه عقاید مختلفه ای درباره ٔ زمان نوشته شدن نسخی که پنج کتاب موسی از آن اقتباس شده میباشد یعنی میگویند غیر از قسمتهای منظوم مثل پیدایش 4:23 مابقی نسخ در زمان پادشاهان نوشته شده بود(850 ق . م .) و خود پنج کتاب به رشته ٔ تحریر درنیامده بوده است تا زمانی که یهود از اسارت بابلیها برگشتند. این اشخاص عقیده دارند که رجوعات «بکتاب تورات موسی » و غیره که در ابتدای این مقاله بعضی اقتباسات از آن شده است به تمام پنج کتاب مربوط نیست بلکه فقط به «کتاب عهد» مرجوع میشود. (خرباب 20-23) و این شامل قوانین حقیقی موسی است (خروج باب 24:4 و 7) اما بالاخره نوشته تمام نشده تا در سنه ٔ 950 ق . م . و نیز رجوع به پن تاتک شود.
