زلزله
لغت‌نامه دهخدا
زلزله . [ زَ زَ / زِ زِ ل َ / ل ِ ] (از ع ، اِ) رجفه . لرز. لرزه . لرزش . جنبش سخت و حرکت شدید. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). جنبش زمین و زمین لرزه که بومهن و بومهین نیز گویند. (ناظم الاطباء). بومهن . بومهین . (صحاح الفرس ، یادداشت بخط مرحوم دهخدا). لغزش ، ارتعاش ، جنبش و حرکات ناگهانی پوسته ٔ جامد کره ٔ زمین که در صورت شدت ساختمانها و شهرها را خراب و جمع کثیری را هلاک می کند. زلزله ها معمولاً بسبب لغزش توده های سنگ ، فعالیت های آتشفشانی و بالاخره ریزش سقف غارهای بزرگ زیرزمینی حادث میشود. نقطه ٔ زیرزمینی منشاء زلزله را کانون و نقطه ٔ سطح زمین را که مستقیماً بالای کانون زلزله واقع است ، مرکز زلزله نامند. امتداد زلزله ممکن است طولی یا عرضی یا دورانی موجی باشد که نوع اخیر موجب حرکات و ویرانی شدیدتر میشود و اگر در کف دریاها این وضع بوجود آید، موجب بوجود آمدن امواج شدید و خطرناک میگردد که گاهی سرعت این امواج از 800 کیلومتر در ساعت متجاوز می شود و ارتفاع آنها تا 20 متر هم می رسد.اگرچه نمی توان گفت نقطه ای از سطح زمین از زلزله مصون می باشد، ولی مناطقی در زمین یافت شده است که وقوع زلزله در آن منطقه ها فراوان است و این مناطق را کمربندهای زلزله نامیده اند و مهمترین آنها عبارتست از:
1 - کمربند اقیانوس کبیرکه شامل جبال آند، رشته ٔ ساحلی امریکای شمالی و امریکای مرکزی ، جزایرآلئوسین ، جزایر ژاپن ، جزایر فیلیپین ، جزایر هند شرقی و زلاند جدید می باشد.
2 - کمربند مدیترانه ای است که منطقه ٔ وسیعی از جبال مرتفع آسیای جنوبی و ناحیه ٔ دریای مدیترانه تا جبل الطارق راشامل می گردد. کمربندهای دیگری نیز وجود دارد که یا در خطوط آتشفشانهای زنده و یا در امتداد رشته ٔ کوههای جوان قرار دارند. باید دانست که کشور ما ایران در منطقه ٔ زلزله (کمربند مدیترانه ای ) قرار دارد و بر اثر زلزله ، خرابی های فراوانی از قدیم الایام در این کشوربوجود آمده است . (از فرهنگ فارسی معین و دایرة المعارف فارسی ). در قاموس کتاب مقدس آرد: اول پادشاهان 19: 11 گویند که قورح و رفقایش به زلزله ٔ عظیمی گرفتار گردیدند و زلزله ای که در کتاب قاموس 1:1 و کتاب زکریا 14: 5 وارد است یوسیفوس مورخ نیز متعرض آن گشته است و نیز مذکور میدارد که زلزله ٔ مرقوم بحدی شدید بود که کوهی را در حوالی اورشلیم منشق ساخته ... و یکی از علامات مخوف و ترسناکی که در وقت صلیب نمودن مسیح به ظهور رسید زلزله است ، چنانکه در انجیل متی 27: 51 و 45 مسطور است ... و زلزله هائی که در نبوت مرقوم افتاده ، اشاره به کثرت فتنه و فساد در ولایات و ممالک می باشد - انتهی :
برآید یکی باد با زلزله
ز گیتی برآرد خروش و خله .
تا خزان تاختن آورد سوی باد شمال
همچو سرمازده با زلزله گشت آب زلال .
ز آینه ٔ سینه دید زلزله ٔ آه من
سقف فلک را به صبح کرد خراب و یباب .
چار دیوار چون به زلزله ریخت
چه غم فوت آستانه خورم .
دردا که تا سواد خراسان خراب گشت
دلها خراب زلزله ٔ درد کرده اند.
- زلزله افتادن ؛ زلزله فتادن . زلزله درافتادن . لرزان و جنبان شدن . جنبش و لرزه افتادن در چیزی :
زلزله در زمین فتاد و خروش
از تکاپوی آن کُه رهبُر.
ز بانگ بوق و هول کوس هزمان
در افتد زلزله در هفت کشور.
وز نهیب مؤذن و بانگ نماز
اندر او افتد به تنشان زلزله .
زلزله ٔ غم فتاد در دل ویران
سوی مژه گنج شاهوار برافکند.
- زلزله داشتن ؛ لرزان بودن . با طپش بودن :
هر خشت ز سر منزل امید به جایی است
از بس که زمین دل ما زلزله دارد.
- زلزله ٔ صور ؛ کنایه از برانگیختگی دنیا وپیدایش روز قیامت است که با دمیده شدن صور اسرافیل مردگان از خاک برآیند و آماده ٔ قیامت گردند :
جهدی بکن چو زلزله ٔ صور در رسد
شاه دل تو کرده بود کاخ را رها.
- زلزله گرفتن ؛ گرفتار آشوب و ویرانی شدن :
آنکه را خیمه به صحرای قناعت زده اند
گر جهان زلزله گیرد غم ویرانی نیست .
1 - کمربند اقیانوس کبیرکه شامل جبال آند، رشته ٔ ساحلی امریکای شمالی و امریکای مرکزی ، جزایرآلئوسین ، جزایر ژاپن ، جزایر فیلیپین ، جزایر هند شرقی و زلاند جدید می باشد.
2 - کمربند مدیترانه ای است که منطقه ٔ وسیعی از جبال مرتفع آسیای جنوبی و ناحیه ٔ دریای مدیترانه تا جبل الطارق راشامل می گردد. کمربندهای دیگری نیز وجود دارد که یا در خطوط آتشفشانهای زنده و یا در امتداد رشته ٔ کوههای جوان قرار دارند. باید دانست که کشور ما ایران در منطقه ٔ زلزله (کمربند مدیترانه ای ) قرار دارد و بر اثر زلزله ، خرابی های فراوانی از قدیم الایام در این کشوربوجود آمده است . (از فرهنگ فارسی معین و دایرة المعارف فارسی ). در قاموس کتاب مقدس آرد: اول پادشاهان 19: 11 گویند که قورح و رفقایش به زلزله ٔ عظیمی گرفتار گردیدند و زلزله ای که در کتاب قاموس 1:1 و کتاب زکریا 14: 5 وارد است یوسیفوس مورخ نیز متعرض آن گشته است و نیز مذکور میدارد که زلزله ٔ مرقوم بحدی شدید بود که کوهی را در حوالی اورشلیم منشق ساخته ... و یکی از علامات مخوف و ترسناکی که در وقت صلیب نمودن مسیح به ظهور رسید زلزله است ، چنانکه در انجیل متی 27: 51 و 45 مسطور است ... و زلزله هائی که در نبوت مرقوم افتاده ، اشاره به کثرت فتنه و فساد در ولایات و ممالک می باشد - انتهی :
برآید یکی باد با زلزله
ز گیتی برآرد خروش و خله .
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 1 ص 210).
تا خزان تاختن آورد سوی باد شمال
همچو سرمازده با زلزله گشت آب زلال .
فرخی .
ز آینه ٔ سینه دید زلزله ٔ آه من
سقف فلک را به صبح کرد خراب و یباب .
خاقانی .
چار دیوار چون به زلزله ریخت
چه غم فوت آستانه خورم .
خاقانی .
دردا که تا سواد خراسان خراب گشت
دلها خراب زلزله ٔ درد کرده اند.
خاقانی .
- زلزله افتادن ؛ زلزله فتادن . زلزله درافتادن . لرزان و جنبان شدن . جنبش و لرزه افتادن در چیزی :
زلزله در زمین فتاد و خروش
از تکاپوی آن کُه رهبُر.
فرخی .
ز بانگ بوق و هول کوس هزمان
در افتد زلزله در هفت کشور.
عنصری .
وز نهیب مؤذن و بانگ نماز
اندر او افتد به تنشان زلزله .
ناصرخسرو.
زلزله ٔ غم فتاد در دل ویران
سوی مژه گنج شاهوار برافکند.
خاقانی .
- زلزله داشتن ؛ لرزان بودن . با طپش بودن :
هر خشت ز سر منزل امید به جایی است
از بس که زمین دل ما زلزله دارد.
طبعی سیستانی (از آنندراج ).
- زلزله ٔ صور ؛ کنایه از برانگیختگی دنیا وپیدایش روز قیامت است که با دمیده شدن صور اسرافیل مردگان از خاک برآیند و آماده ٔ قیامت گردند :
جهدی بکن چو زلزله ٔ صور در رسد
شاه دل تو کرده بود کاخ را رها.
خاقانی .
- زلزله گرفتن ؛ گرفتار آشوب و ویرانی شدن :
آنکه را خیمه به صحرای قناعت زده اند
گر جهان زلزله گیرد غم ویرانی نیست .
سعدی .
