خلیدن
لغت‌نامه دهخدا
خلیدن . [ خ َ دَ ] (مص ) فرورفتن مانند سوزن وخار و جز آن چون سنان . (از برهان قاطع). فروشدن چیزی نوک تیز در چیزی . (یادداشت بخط مؤلف ) :
خاری که بمن درخلد اندر سفر هند
به چون بحضر در کف من دسته ٔ شب بوی .
ز گل بوی باشد خلیدن ز خار.
گل می نهد بمحفل نادانان
بر قلب عاقلان بخلد خارش .
سوزن اندر خلید در خایه
آن چنان کور جلف بی مایه .
زین خار غم که در دل ریحان و گل خلید
نوحه کنان بباغ صبای اندرآمده .
خاری که خلید دامنت را
خونی که گرفت گردنت را.
چون کسی را خار در پایش خلد
پای خود را بر سر زانو هلد.
خار غم خون بر دل من می خلید از دیرباز
این زمان هم گر برون آمد گل از خاری چه شد.
|| فروکردن . فروبردن مانند سوزن و خار و جز آن . (از ناظم الاطباء) :
اگر خلندم در دیده نیست هیچ شگفت .
هر که اندر شیخ تیغی می خلید
پاژگونه او تن خود می درید.
|| سوراخ کردن . (یادداشت بخط مؤلف ) (ناظم الاطباء) :
خار و گل دارند نعت عنف و وصف لطف تو.
تا ولی را بوی بخشی و عدو را دل خلی .
گردن حساد را گرز گرانش شکست
دیده ٔ بدخواه را نوک سنانش خلید.
|| خستن . (صحاح الفرس ). مجروح کردن و زخم کردن . (ناظم الاطباء). جریحه دار کردن . (یادداشت بخط مؤلف ) :
بوقت صلح دل من خلد بتیر مژه
بوقت جنگ دل دشمنان بتیر خدنگ .
ننگری توبمن که غمزه ٔ تو
دل خلد نی روا بود بنگر
کز بد او مرا نگهدارد
خدمت خسرو رهی بر در.
هر آن گاهی که داری گل چدن کار
روا باشد اگر دستت خلد خار.
کمان ابروت بر من کشیده
به تیر غمزه جانم را خلیده .
چو یعقوب فرزانه اینها شنید
دل خال فرخ نشان را خلید.
چون نخواهی کت ز دیگر کس جگر خسته شود
دیگران راخیره خیره دل چرا باید خلید.
نبینی که گر خار کارد کسی
نخست از نهالش مرا درخلد.
گل می نهد بمحفل نادانان
بر قلب عاقلان بخلد خارش .
بگلستان زمانه شدم بگل چیدن
گلی نداد و بصد خار می خلد جگرم .
|| نفوذ کردن . || گزیدن و نیش زدن مانند کژدم و جز آن . (ناظم الاطباء). || تیر کشیدن زخم . (یادداشت بخط مؤلف ) :
بخلد دل که من از فرقت تو یاد کنم
چون جراحت که بدو باز رسد گر دستم .
علامت [ بواسیر ] آنچه از خون گرم و صفرا بود آن است که با خلیدن و سوزش سخت و درد بسیار بود و آنچه از خون غلیظ بود علامت وی آن است که سوزش و خلیدن کمتر بود. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). آماس لب اگر صفرائی باشد رنگ لب بدان سرخی نباشد لکن به زردی گراید و سوزش و خلیدن بیشتر باشد و بدان ... (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).و هرگاه که ... و جایگاه جراح خلیدن گیرد بباید دانست که جراحت سر خواهد کرد. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). و سوزش سینه و خلیدن دلیلی خاصه است بر آنکه ماده اندر عضله ها و غشاهاست .
خاری که بمن درخلد اندر سفر هند
به چون بحضر در کف من دسته ٔ شب بوی .
ز گل بوی باشد خلیدن ز خار.
گل می نهد بمحفل نادانان
بر قلب عاقلان بخلد خارش .
سوزن اندر خلید در خایه
آن چنان کور جلف بی مایه .
زین خار غم که در دل ریحان و گل خلید
نوحه کنان بباغ صبای اندرآمده .
خاری که خلید دامنت را
خونی که گرفت گردنت را.
چون کسی را خار در پایش خلد
پای خود را بر سر زانو هلد.
خار غم خون بر دل من می خلید از دیرباز
این زمان هم گر برون آمد گل از خاری چه شد.
|| فروکردن . فروبردن مانند سوزن و خار و جز آن . (از ناظم الاطباء) :
اگر خلندم در دیده نیست هیچ شگفت .
هر که اندر شیخ تیغی می خلید
پاژگونه او تن خود می درید.
|| سوراخ کردن . (یادداشت بخط مؤلف ) (ناظم الاطباء) :
خار و گل دارند نعت عنف و وصف لطف تو.
تا ولی را بوی بخشی و عدو را دل خلی .
گردن حساد را گرز گرانش شکست
دیده ٔ بدخواه را نوک سنانش خلید.
|| خستن . (صحاح الفرس ). مجروح کردن و زخم کردن . (ناظم الاطباء). جریحه دار کردن . (یادداشت بخط مؤلف ) :
بوقت صلح دل من خلد بتیر مژه
بوقت جنگ دل دشمنان بتیر خدنگ .
ننگری توبمن که غمزه ٔ تو
دل خلد نی روا بود بنگر
کز بد او مرا نگهدارد
خدمت خسرو رهی بر در.
هر آن گاهی که داری گل چدن کار
روا باشد اگر دستت خلد خار.
کمان ابروت بر من کشیده
به تیر غمزه جانم را خلیده .
چو یعقوب فرزانه اینها شنید
دل خال فرخ نشان را خلید.
چون نخواهی کت ز دیگر کس جگر خسته شود
دیگران راخیره خیره دل چرا باید خلید.
نبینی که گر خار کارد کسی
نخست از نهالش مرا درخلد.
گل می نهد بمحفل نادانان
بر قلب عاقلان بخلد خارش .
بگلستان زمانه شدم بگل چیدن
گلی نداد و بصد خار می خلد جگرم .
|| نفوذ کردن . || گزیدن و نیش زدن مانند کژدم و جز آن . (ناظم الاطباء). || تیر کشیدن زخم . (یادداشت بخط مؤلف ) :
بخلد دل که من از فرقت تو یاد کنم
چون جراحت که بدو باز رسد گر دستم .
علامت [ بواسیر ] آنچه از خون گرم و صفرا بود آن است که با خلیدن و سوزش سخت و درد بسیار بود و آنچه از خون غلیظ بود علامت وی آن است که سوزش و خلیدن کمتر بود. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). آماس لب اگر صفرائی باشد رنگ لب بدان سرخی نباشد لکن به زردی گراید و سوزش و خلیدن بیشتر باشد و بدان ... (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).و هرگاه که ... و جایگاه جراح خلیدن گیرد بباید دانست که جراحت سر خواهد کرد. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). و سوزش سینه و خلیدن دلیلی خاصه است بر آنکه ماده اندر عضله ها و غشاهاست .