ابرهه
لغت‌نامه دهخدا
ابرهه . [ اَ رَ هََ ] (اِخ ) ابن صباح ، مکنی به ابویکسوم و ملقب به اشرم و صاحب الفیل . ملک حبشی متغلب بر یمن که ذکرش در قرآن بیامده است . و به روایات مسلمین او بقصد هدم خانه با پیل به مکه شد و خدای تعالی او و سپاهش را با حجاره ٔ سجیل که طیر ابابیل فروباریدند هلاک فرمود :
ابرهه با پیل بهر ذل بیت
آمده تا افکند حی را به میت .
و گویند او معبدی در صنعا به نام افلیس [ ظ: اقلیس ، از یونانی «اکلزیا » ] بساخت و مردم یمن را از حج بیت منع و به عبادت در افلیس خواند، لکن اهل یمن کراهت مینمودند و از زیارت خانه بازنمی ایستادند. پس به قصد هدم کعبه لشکر به مکه کشید. ناگاه گروه گروه مرغان ، سنگریزه ها که از مرد و مَرکب درمی گذشت بر این قوم باریده جمله را بکشتند. اَبرهَه در زبان حبشی همان ابراهیم است . پروکپوس مورخ رومی گوید: «ابرهه غلام مردی رومی بوده و آنگاه که غوغا بر اصحمه ملک حبشه بشورید او ریاست غوغا داشت . و سمیفع فرماندار یمن را بند کرد و چند بار سپاه حبشه را بشکست . پس از مرگ پادشاه حبشه ، جانشین او، ابرهه را بسمت فرمانروائی یمن بشناخت و ابرهه ادای خراجی را به حبشه بعهده گرفت (531 م .).و قبل از سال 570 م . در جٔگی بزرگ که میان ایران و روم درگرفت ابرهه را، عظیم روم بجنگ با ایران دعوت کرد او در اول امر ابا داشت و سپس بپذیرفت لکن بزودی [ ظاهراً مغلوب ایرانیان شده ] دست از جنگ بازداشت . و چون در جنگ این سال او در سپاه خویش چند فیل داشت خود او نزد عرب به صاحب الفیل و آن سال بعام الفیل مشهور شده است . و در همین سال رسول اکرم صلوات اﷲعلیه از آمنه بزاد. و رجوع به اصحاب فیل شود. || (اِ) بعض فرهنگهای فارسی بکلمه ٔ ابرهه معنی مرغ حقیر داده و این بیت ظهیر را مثال آورده اند :
روزی که بازِ قهر تو پرواز می کند
در چنگ او عقاب فلک کم زابرهه ست .
ولی چنانکه در کلمه ٔ اُبرَه گفته شد این لفظ در این بیت اُبرَه و به معنی هوبره (حُباری ̍) میباشد.
ابرهه با پیل بهر ذل بیت
آمده تا افکند حی را به میت .
مولوی .
و گویند او معبدی در صنعا به نام افلیس [ ظ: اقلیس ، از یونانی «اکلزیا » ] بساخت و مردم یمن را از حج بیت منع و به عبادت در افلیس خواند، لکن اهل یمن کراهت مینمودند و از زیارت خانه بازنمی ایستادند. پس به قصد هدم کعبه لشکر به مکه کشید. ناگاه گروه گروه مرغان ، سنگریزه ها که از مرد و مَرکب درمی گذشت بر این قوم باریده جمله را بکشتند. اَبرهَه در زبان حبشی همان ابراهیم است . پروکپوس مورخ رومی گوید: «ابرهه غلام مردی رومی بوده و آنگاه که غوغا بر اصحمه ملک حبشه بشورید او ریاست غوغا داشت . و سمیفع فرماندار یمن را بند کرد و چند بار سپاه حبشه را بشکست . پس از مرگ پادشاه حبشه ، جانشین او، ابرهه را بسمت فرمانروائی یمن بشناخت و ابرهه ادای خراجی را به حبشه بعهده گرفت (531 م .).و قبل از سال 570 م . در جٔگی بزرگ که میان ایران و روم درگرفت ابرهه را، عظیم روم بجنگ با ایران دعوت کرد او در اول امر ابا داشت و سپس بپذیرفت لکن بزودی [ ظاهراً مغلوب ایرانیان شده ] دست از جنگ بازداشت . و چون در جنگ این سال او در سپاه خویش چند فیل داشت خود او نزد عرب به صاحب الفیل و آن سال بعام الفیل مشهور شده است . و در همین سال رسول اکرم صلوات اﷲعلیه از آمنه بزاد. و رجوع به اصحاب فیل شود. || (اِ) بعض فرهنگهای فارسی بکلمه ٔ ابرهه معنی مرغ حقیر داده و این بیت ظهیر را مثال آورده اند :
روزی که بازِ قهر تو پرواز می کند
در چنگ او عقاب فلک کم زابرهه ست .
ولی چنانکه در کلمه ٔ اُبرَه گفته شد این لفظ در این بیت اُبرَه و به معنی هوبره (حُباری ̍) میباشد.
